خشکسالی و بحران آب در خاورمیانه و راهکارهای حقوقی مدیریت آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه علوم سیاسی- روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. تهران. ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل، دانشگاه علامه طباطبایی. تهران. ایران

چکیده

در دهه‌های اخیر شاهد اهتمام پژوهش‌گران روابط بین‌الملل به موضوعات جدیدی هستیم که علی‌رغم ماهیت غیرسیاسی اولیه، نقش قابل‌توجهی در شکل‌گیری سیاست‌های نوین در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا کرده‌اند. مسایل زیست‌محیطی و بحران آب از آن جمله‌اند. مشکلات مربوط به آب علی‌رغم ابعاد جهانی آن، در کمتر جایی از کره زمین به‌اندازه‌ خاورمیانه صبغه سیاسی - امنیتی یافته و بر سیاست‌های ملی و منطقه‌ای کشورهای این حوزه تاثیر نهاده است. یافته‌های موجود گویای آن است که از این پس دو پدیده افزایش دما و کاهش بارش به‌صورت کوتاه و بلندمدت امنیت زیست‌محیطی کشورها را با چالش‌های بنیادی روبرو خواهند کرد. در کنار عوامل یاد شده مسایلی مانند مدیریت ناکارآمد، سنتی و کمی محور و فرهنگ مصرف و سوداگری افسارگسیخته حاکم بر بخش‌هایی از جوامع به فروسایی بنیادهای زیستی کشورها انجامیده‌اند؛ که نشانه‌های آن در قالب پیدایش کانون‌های ریزگردساز داخلی، نابودی جنگل‌ها، خشکیدن تالاب‌ها و رودهای دایمی، آلودگی هوای شهرها، سوزاندن جنگل‌ها و مراتع، تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی و فرسایش خاک، نمود یافته‌اند. مقاله‌ حاضر تلاشی برای شناسایی ریشه‌ها، ابعاد و دورنمای بحران آب و خشکسالی و چگونگی مدیریت آن در خاورمیانه است. هرچند که داده‌های موجود نشان می‌دهند که کشورهای منطقه خاورمیانه همگی در برابر تهدیدهای زیست محیطی آسیب‌پذیر بوده و به دلیل درگیری و کشمکش‌های فراوان به تنهایی از عهده این تهدید بر نمی‌آیند و به همین دلیل تاکنون نتوانسته‌اند به یک سازمان منطقه‌ای کارآمد دست یابند.

کلیدواژه‌ها


استار، جویس (1371)، «بحران آب زمینه ساز درگیری‌های آینده در خاورمیانه»، ترجمه:طباطبایی، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال 6، شماره 56 و 55.
اطاعت، جواد (1374)، ویژگی‌های ژئوپلیتیک خاورمیانه؛ سلسه مقالات خاورمیانه شناسی، تهران: مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
بای، یارمحمد (1384)، هیدروپلیتیک رودهای مرزی، تهران: موسسه ابرار معاصر.
بیرمونت، پیتر و جرالد بلیک و مالکوم واک استاف (1369)، خاورمیانه، محسن مدیر شانه‌چی، تهران: آستان قدس رضوی.
خوشرفتار، رضا (بی‌تا)، «ژئوپلیتیک و منابع آب خاورمیانه»، رشد آموزش جغرافیا، سال 9، شماره 34.
ساری صراف، بهروز (1384)، «بحران آب و همکاری‌های بین‌المللی»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال 19، شماره 12 و 11.
شفیعی، مسعود (1391)، منابع آب در جهان و منطقه خاورمیانه با تأملی بر وضعیت ایران، تهران: پژوهشکده تحقیقات راهبردی.
شهاب الملک فرد، جعفر (1383)، «بررسی عوامل خشکی و خشکسالی و چگونگی مقابله با آن»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال 18، شماره 10 و 9.
ضیایی بیگدلی، محمدرضا (1396)، حقوق بینالملل عمومی، تهران: گنج دانش.
عابدینی، عبدا... (1389)، «تعهد به همکاری بین‌المللی در مقابله با هجوم ریزگردها به ایران»، مجله پژوهش‌های حقوقی، سال 9، شماره 18.
فرشادگهر، ناصر (1367)، نظام حقوقی رودهای بین‌المللی و اروند، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
فغانی، حجت ا... (1378)، ابعاد سیاسی- امنیتی بحران آب در خاورمیانه عربی، تهران: انتشارات وزارت امورخارجه.
قاسمی، صابر (1374)، کتاب سبز ترکیه، تهران: وزارت امور خارجه.
قسامی پور، سهیلا (1388)، خلاصه مقالات همایش ملی مدیریت بحران آب، مرودشت: دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت.
کاویانی راد، مراد (1396)، «خشکیدن تالاب‌ها، بستر پایدارسازی آلودگی هوای کلان شهرها»، ماه نگار راهبردی دیده‌بان امنیت ملی، شماره 71.
کاویانی راد، مراد (1395)، «همکاری‌های منطقه‌ای؛ راه‌کاری برای مسئله‌ ریزگردها»، ماه نگار راهبردی دیده‌بان امنیت ملی، شماره 52.
کاویانی راد، مراد (1394)، «نابودی منابع و چالش امنیت زیست محیطی»، ماه نگار راهبردی دیده‌بان امنیت ملی، شماره 39.
مدرس، فرشته و فرشته اشرف و لقا ا... فنائیان (1358)، ملاحظاتی چند درباره خاورمیانه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نهازی، غلامحسین (1378)، بحران آب در خاورمیانه، تهران: مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
 
Beyene Z, Wadley. (2018), I. Common Goods and the Common Good Transboundary Natural Resources Principled Cooperation and the Nile Basin Initiative. the Scholarship Repository. [serial on the Internet]. available from: http://escholarship.org/uc/item/9492s0k4.
Heike, Drillischparallel. (2011), Report in response to the Initial Report by the Republic of Turkey on the Implementation of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights. homepage on the Internet. Potsdam: GegenStromung. (2011) [updated 2011 Mar 14; cited 2018 Jul 14]. Available from: https://www.gegenstroemung.org/drupal/sites/default/files/CESCR_Parallel%20report%20by%20CounterCurrent%20on%20Turkish%20dams_2011-03-15.pdf.
Jongerden, J. (2010), Dams and Politics in Turkey: Utlizing Water, Developing Conflict. Middle East Policy Council, XVII (1).
Tortajada C, Biswas AK, editors. (2008), Water Resources Development and Management. Berlin: Springer.
Unver O Tortajada C, Biswas AK, editors. (2004), Water as a Focus for Regional Development, Delhi: Oxford University Press.
Weiss F, Schrijver N, Editors. (2004), International Law and Sustainable Development: Principles and Practice. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers.