تحلیلی بر کلان روایت های ژئوپلیتیکی مسلط در خاورمیانه؛ (رو یکردی نو به مطالعه قلمروسازی های ژئوپلیتیکی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه بیرجند

چکیده

تحولات و پویایی های ژئوپلیتیکی جنوب غرب آسیا متاثر از گفتمان و پاد گفتمان های مختلفی است؛ اما آنچه در این میان بیشتر به چشم می آید رقابت سه گفتمان مسلط با عنوان گفتمان «اسلام شیعی » جمهوری اسلامی ایران، گفتمان «ضد شیعی » اعراب سنی و گفتمان «مبارزه با تروریسم » غرب است. هر سه گفتمان فوق از یک هویت مسلط برخوردارند که بر مبنای همین هویت مسلط سعی در تعریف هویت «دیگری » به عنوان دشمن دارند. گفتمان ضد شیعی اعراب سنی بر مبنای همین تفکر دیگری خود را «شیعه » و «ایران » و گفتمان اسلام شیعی جمهوری اسلامی، دیگری خود را «سکولاریسم » و «آمریکا » قرار داده اند؛ اما گفتمان غرب دیگری خود را «مبارزه با تروریسم » و «مبارزه با بنیادگرایی اسلامی » قرار داده است. نکته کلیدی بحث هم به همین مسئله مرتبط است.  در حقیقت، گفتمان غرب بر مبنای تئوری قدرت هوشمند خود و با توجه به مؤلفه های جنگ نرم معتقد به هیچ دوست یا دشمنی برای خود، در همه زمان ها و مکان ها نیست؛ بلکه بر مبنای سیاست خارجی پراگماتیسمی یا عمل­گرایانه خود بسته به نوع استراتژی ها و اهداف ژئوپلیتیکی خود به این کار مبادرت می ورزد؛ اما هر دو گفتمان ژئوپلیتیکی عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران دیگری خود را هویتی ثابت و همچنین کشوری واحد قرار داده اند و به تبع آن، در همه شرایط و زمان­ ها بر مبنای همان دیگری به روایت ژئوپلیتیکی خود اقدام می­ کنند.

کلیدواژه‌ها


بشیریه، حسین (1378)، جامعه‌شناسی سیاسی، چاپ چهارم، تهران، نشر نی.
برتنس، هانس (1370)؛ مبانی نظریه ادبی، محمدرضا ابوالقاسمی، تهران، ماهی.
استوارت آر، کلگ، (1379)؛ چارچوب‌های قدرت، ترجمه‌ی مصطفی یونسی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
هیندس، باری (1380)؛ گفتارهای قدرت (از هابز تا فوکو)، ترجمه‌ی مصطفی یونسی، تهران، شیرازه.
مقدادی، بهرام (1378)؛ فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی (از افلاطون تا عصر حاضر)، تهران، فکر روز.
سعید، بابی (1379)، هراس بنیادین (اروپا مداری و ظهور اسلام‌گرایی)، ترجمه غلام‌رضا جمشیدی‌ها و موسی عنبری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
سلطانی، سید علی‌اصغر (1383)، تحلیل گفتمان به‌مثابه نظریه و روش، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 28، سال هفتم.
 
سلطانی، سید علی‌اصغر (1384)، قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران، نشر نی.
تاجیک، محمدرضا (به اهتمام)، (1387)، گفتمان و تحلیل گفتمانی (مجموعه مقالات)، فرهنگ گفتمان، تهران.
وبستر، راجر (1382)؛ پیش درآمدی بر مطالعه نظریه ادبی، الهه دهنوی، تهران، روزگار.
 
Agnew, j. (1998), geopolitics: re-visioning world politics, London, Rutledge.
Agnew, j. and Cambridge, s. (1995), mastering space: hegemony, territory and International political economy, London, Rutledge.
Alvesson, m. and kärreman, d. (2000), 'varieties of discourse: on the study of Organizations through discourse analyses, human relations.
Dalby, s. (1991), 'critical geopolitics: discourse, difference and dissent', environment and planning d: society and space.
Deleuze, g. (1983), Nietzsche and philosophy, trans.hugh tomlinson, London: athlone press.
Dijkink, g. (1996), national identity and geopolitical visions: maps of pride and pain, London, Rutledge.
Fairclough, N. (1995), Media Discourse. London: Edward Arnold.
Foucault, m. (1972) [1969], the archaeology of knowledge, London, tavistock.
Gramsci, A, (1971), Selections from the Prison Notebooks of Antonio Gramsci, New York, International Publishers.
Gregory, D, Ron Johnston, Geraldine Pratt, Michael Watts, Sarah Whatmore, 2009, the Dictionary of Human Geography, 5th Edition.
Laclau, e. (1990), new reflections on the revolution of our time, London: verso.
Lukes,S, (1997), Power: A Radical View, Translated by Emad Afroogh, Tehran, Rasa
Nietzsche, f. (1984), human, all too human: a book for free spirits, trans. Marion faber, with Stephen Lehmann, and Lincoln: University of Nebraska press.
Ó tuathail, g. (1996), critical geopolitics: the politics of writing global space, Minneapolis, university of Minnesota press.
Ó tuathail, g. (2002), 'theorizing practical geopolitical reasoning: the case of the United States' response to the war in Bosnia', political geography.
Ó tuathail, g. and Agnew, j. (1992), 'geopolitics and discourse: practical geopolitical Reasoning in American foreign policy', political geography.
Simmel, G. (1997), ‘The sociology of space’ in Frisby, D. And Featherstone, M. (eds)(1997) Simmel on Culture, London, Sage
Thomassen, l. (2005), 'antagonism, hegemony and ideology after heterogeneity', journal of political ideologies.