1
علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2
مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه
چکیده
با ورود اخوان‌المسلمین مصر به عربستان سعودی در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی بهتدریج جنبشی تحت عنوان «الصحوه‌الاسلامیه» شکل گرفت. بنیان‌های نظری صحوه آمیزه‌ای از اسلام سیاسی اخوان‌المسلمین و اندیشه‌های وهابی بود. صحوه در طول دهه‌های ۷۰ و ۸۰ توانست اعضای خود را افزایش دهد. اما بررسی فعالیت‌های آن از زمان شکل‌گیری تا دهه ۹۰ نشان می‌دهد که اقدامات صحویون به حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی و آموزشی محدود بوده و هیچ‌گاه با کنشی جمعی و سازمان یافته رژیم سعودی را به چالش نکشیده‌اند. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که چه شرایط و عواملی در مسیر تکوین صحوه تا هنگام ورود عرصه سیاست و به چالش کشیدن مشروعیت دینی ـ سیاسی پادشاهی سعودی توسط آن دخیل بوده است؟ استدلال اصلی این پژوهش این است که نمی‌توان شکل‌گیری صحوه را تنها به حضور نیروهای آمریکایی در زمان جنگ خلیج محدود کرد؛ بلکه مجموعه‌ای از عوامل و در نهایت جنگ خلیجفارس ـ بهعنوان مهم‌ترین عامل ـ برای صحوه امکان آن را فراهم آورد تا با بسیج نیروهای خود به یک جنبش اجتماعی تبدیل شود. در این راستا تلاش شده با بهره‌گیری از هفت متغیر به بررسی مجموعه پیچیده عوامل موثر در تکوین صحوه بپردازیم. از زاویه جامعه‌شناسی سیاسی، در واقع مجموعه این عوامل باعث شد که حوزه‌های مجزای دینی و سیاسی و از طرف دیگر دو گروه متفاوت اجتماعی یعنی علما و روشنفکران صحوی، با ایجاد یک ائتلاف شکننده نیروهای اجتماعی را در برابر رژیم سعودی بسیج کنند و خواسته‌های خود را از طریق چند عریضه به گوش ملک فهد برسانند.
)