اقتصاد سیاسی درون گرایی در جمهوری اسلامی ایران 1358-1398 دولت مانتیکوری، تحریم و پیامدهای اقتصادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کاندیدای دکترای علوم سیاسی ، دانشگاه تهران. تهران. ایران

چکیده

بررسی اسناد بالادستی سیاست­گذاری اقتصادی در ایران پس از انقلاب همچون سیاست ­های کلی برنامه ­های توسعه و سند اقتصاد مقاومتی نشان می ­دهد جهت دستیابی به رشد اقتصادی بالا و پایدار، راهبرد برون­ گرایی اقتصادی در چارچوب حمایت همه ­جانبه و هدفمند از صادرات کالا و خدمات، توسعه سرمایه ­گذاری از طریق جذب منابع و سرمایه ­های خارجی و گسترش همکاری­ های تجاری از محورهای کلیدی سیاست­گذاری کلان اقتصادی می ­باشد. در عین حال بررسی شاخص­ های اقتصاد ایران طی سال­ های 1358 تا 1398 در این حوزه و مقایسه آن با تحولات اقتصاد جهانی نشان می ­دهد اقتصاد ایران طی این دوره یک اقتصاد درون ­گرا است. پرسش اصلی در مقاله حاضر این است که چرا اقتصاد ایران پس از انقلاب بر خلاف اسناد بالادستی سیاست­گذاری اقتصادی یک اقتصاد درون­ گرا است؟ فرضیه مقاله حاضر بر مبنای رویکرد نهادگرایی تاریخی این است که ماهیت مانتیکوری (مرکب و متعارض) دولت در ایده سازنده، ساختار و کارویژه ­های آن عامل شکل­ گیری اقتصاد درون­ گرا می ­باشد. بر این مبنا دولت در ایران پس از انقلاب دو دسته کارویژه ­های توسعه­ ای و فراسرزمینی بر عهده داشته است که در نتیجه غلبه کارویژه­ های فراسرزمینی بر کارویژه ­های توسعه ­ای دولت، طیف گسترده­ای از تحریم­ ها علیه ایران شکل گرفته که پیامد آن درون­گرایی اقتصادی است.

کلیدواژه‌ها


ابریشمی، مهدی؛ حسین درودیان و مهدی نوری (1395)، چالش­های اقتصاد ایران، تقابل دیدگاه­های رقیب، تهران: انتشارات نور علم.
اوانز، پیتر (1380)، توسعه یا چپاول، نقش دولت در تحول صنعتی، ترجمه عباس زندباف و عباس مخبر، تهران: انتشارات طرح نو.
برقی اسگویی، محمدمهدی؛ مصطفی شکری؛ محمدعلی متفکرآزاد و محمدرضا سلمانی بیشک (1399)، «بررسی تأثیر تحریم­های اقتصادی و نااطمینانی نرخ ارز بر جذب FDI در ایران: رویکرد فازی»، فصلنامه اقتصاد و الگوسازی، دوره 11، شماره 3، 59-33.
پسران، ایوالیلا (1400)، مبارزه ایران برای استقلال اقتصادی، اصلاحات و ضد اصلاحات در دوران پس از انقلاب، ترجمه زهرا عبدالمحمدی و مهسا کریمی، تهران: نشر نهادگرا.
حجاریان، سعید (1379)، جمهوریت، افسون­زدایی از قدرت، تهران: انتشارات طرح نو.
حسنوند، داریوش؛ علی­اکبر حسنوند و یونس نادمی (1397)، «تاثیر تحریم­ها بر صادرات غیرنفتی ایران»، فصلنامه سیاست­های راهبری و کلان، دوره 6، شماره 4، زمستان، 684-666.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال­الدین (1391)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
رحمتی، محمدحسین؛ علی کریمی­راد و سید علی مدنی­زاده (1395)، «بررسی اثر تحریم­ها بر اقتصاد ایران در رکود 1392-1391»، تحقیقات اقتصادی، دوره 51، شماره 3، پاییز، 594-569.
رزمی، سید محمدجواد؛ سارا شهرکی و محمدرضا کلایی (1390)، «بررسی رابطه بین تجارت بین­الملل و رشد اقتصادی با استفاده از شاخص حکمرانی خوب»، پژوهشنامه بازرگانی، سال 15، شماره 59، تابستان.
زهرانی، مصطفی (1389)، «تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران: جایگزین جنگ یا مولفه اصلی مهار»، فصلنامه روابط خارجی، سال دوم، شماره 4، زمستان، 87-47.
سیف­زاده، حسین (1386)، نگاهی جامعه­شناختی به ساخت دولت در جمهوری اسلامی، در دولت مدرن در ایران، به اهتمام رسول افضلی، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
شوری، محمد (1390)، «فرایند تولد سیاست خارجی ایران 1361-1358»، فصلنامه روابط خارجی، سال سوم، شماره 1، 107-75.
صالحی، حمید (1390)، «ابرقدرت­ها، نظام بین­الملل و جنگ ایران و عراق»، فصلنامه سیاست، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 41، شماره 1، بهار، 152-135.
عبداللهی آرانی، مصعب و عبدالعلی منصف (1400)، «بررسی تأثیرات همزمان رشد اقتصادی، سرمایه­گذاری مستقیم خارجی و سیاست­های دولت در اقتصاد ایران»، مطالعات و سیاست­های اقتصادی، دوره 17، شماره 1، بهار و تابستان.
عجم­اوغلو، دارون و جیمز رابینسون (1393)، نقش نهادها در رشد و توسعه، ترجمه محمود متوسلی و همکاران در: نهادها و توسعه، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.
عجم اوغلو، دارون و جیمز رابینسون (1392)، چرا ملت­ها شکست می­خورند؟، ترجمه پویا جبل عاملی و محمدرضا فرهادی پور، تهران: انتشارات دنیای اقتصاد.
غفاری، فرهاد و الهام نیک­نژاد (1391)، «بررسی تاثیر سرمایه­گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی برخی از کشورهای منطقه منا»، اقتصاد مالی، سال 6، شماره 20، پاییز، 172-147.
کمیجانی، اکبر و غلامعلی حاجی (1391)، «نقش صادرات در بهره­وری و رشد اقتصادی: شواهد تجربی از ایران»، پژوهش­های رشد و توسعه اقتصادی، سال دوم، شماره 7، تابستان.
گرشاسبی، علیرضا و مجتبی یوسفی دیندارلو (1395)، «بررسی اثرات تحریم بین­المللی بر متغیرهای کلان اقتصاد ایران»، مجله تحقیقات مدل­سازی اقتصادی، شماره 25، پاییز.
لوتادی، داریو و محمد هاشم پسران (1401)، شناسایی آثار تحریم بر اقتصاد ایران با استفاده از پوشش روزنامه­ای، تهران: دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، ترجمه مرکز پژوهش­های اتاق بازرگانی ایران.
متقی، ابراهیم (1388)، نظام دو قطبی و جنگ ایران و عراق، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
منصور، جهانگیر (1396)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر دوران.
موسویان، سیدحسین و محمدرضا بیگدلی (1400)، ایران و ایالات متحده، نگاهی از درون گذشته شکست­خورده و مسیری به سوی مصالحه، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
مولایی، محمد (1399)، «بررسی اثر انواع سرمایه خارجی بر رشد اقتصادی ایران»، فصلنامه پژوهش­های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، سال بیستم، شماره 1، بهار، 103-79.
نیلی، مسعود و همکاران (1396)، اقتصاد ایران چگونگی گذار از ابر چالش­ها (خلاصه طرح جامع مطالعات اقتصاد ایران)، تهران: موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه­ریزی.
یزدی، ابراهیم (1368)، آخرین تلاش­ها در آخرین روزها، تهران: انتشارات قلم.
Capoccia, Giovanni (2016): Critical Junctures, In The Oxford Handbook of Historical Institutionalism, Edited by Orfeo Fioretos, Tulia G. Falleti, and Adam Sheingate, Oxford University Press.
Fakher, Hossein Ali & Abedi, Zahra (2015): The role of foreign direct investment, technology transfer and spillover effects on economic growth: A GTA Model. Iranian Journal of Economic Studies, Vol 4, No 2, Fall.
Faraji Dizaji Sajjad & van Bergeijk Peter A.G. (2012): Early phase success and long run failure of economic Sanctions With an application to Iran, Working Papers are available in electronic format at www.iss.nl, No. 544, June.
Fioretos, Orfeo & Falleti, Tulia G & Sheingate, Adam (2016): Historical Institutionalism in Political Science, In The Oxford Handbook of Historical Institutionalism, Edited by Orfeo Fioretos, Tulia G. Falleti, and Adam Sheingate, Oxford University Press.
Hufbauer, Clyde Gary & Jeffrey, Schott & Elliott, Kimberly Ann (2007) Economic Sanctions Reconsidered: History and Current Policy. Washington DC: Institute for International Economics.
Jafarnejad, Ahmad; Golnam, Arash, & Ale Ebrahim, Nader (2013) Determinants of foreign direct investment in Iran: An empirical study using structural equation modeling. Middle East Forum, 71-85.
Kohli Atul (2016): States and Economic Development, In The Oxford Handbook of Historical Institutionalism, Edited by Orfeo Fioretos, Tulia G. Falleti, and Adam Sheingate, Oxford University Press.
Nephew, richard (2018): The Art of Sanctions: A View from the Field. Columbia University Press.
Popova Liudmila & Rasoulinezhad Ehsan (2016): Have Sanctions Modified Iran’s Trade Policy? An Evidence of Asianization and De-Europeanization through the Gravity Model, Economies 2016, 4(4), 24; https://doi.org/10.3390/economies4040024.
Rasoulinezhad Ehsan (2017) Iran’s Trade Modification Under Sanctions: An Evidence of Trade Divergence and Trade Convergence Through the Gravity Model, Journal of Economic Cooperation and Development, 38, 4 (2017), 25-56.
Shirazi Homayoun & Azarbaiejani Karim & Sameti Morteza (2016) The Effect of Economic Sanctions on Iran's Export ,Iran. Econ. Rev. Vol. 20, No. 1, 2016. pp. 111-1.
Torbat Akbar (2005) Impacts of the US Trade and Financial Sanctions on Iran, The World Economy, Vol. 28, No. 3, pp. 407-434.