سلفی‌گری جدید در اهل سنت و احیاگری شیعی؛ با تاکید بر آرای یوسف قرضاوی و مرتضی مطهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری علوم سیاسی گرایش جامعه شناسی سیاسی دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.

چکیده

نوسلفی­ گری در اندیشه اهل سنت و احیاگری در تفکر شیعی و تعابیر و تفاسیر مختلف از آن از مسائل مهم متفکران و اندیشمندان جهان اسلام محسوب می­شود. ازجمله متفکرانی که در این قلمرو دارای دیدگاه­های قابل‌ مطالعه‌ای هستند، می­توان به دیدگاه شهید مرتضی مطهری ازجمله اندیشمندان احیاگری در تفکر شیعی و یوسف قرضاوی از اندیشمندان شاخص نوسلفی اهل سنت اشاره کرد. این تحقیق با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با بهره­گیری از رویکرد تطبیقی به دنبال پاسخ به این پرسش اصلی است که اندیشه­ های نوسلفی و احیاگران تفکر شیعی چه تفاوت­ها و شباهت­ هایی دارد. مقایسه تفکر این دو اندیشمند نشان­ دهنده شباهت­ها و تمایزات ادراکی آنان از اسلام است. درنتیجه، مقایسه اندیشه ­های احیاگری در تفکر شیعی با ایده­ های نوسلفی اخوانی قرضاوی نشان می­ دهد که آن­ها به جامعیت دین اسلام اعتقاد دارند. اعتقاد به لزوم برقراری حکومت اسلامی نیز در هر یک از این دو اندیشه مشاهده می­ شود؛ با این‌حال آن­ها در شکل حکومت تفاوت دیدگاه دارند. شهید مطهری و قرضاوی جدایی دین از سیاست را با اسلام بیگانه می­ دانند. پذیرش دموکراسی و آزادی در اسلام ازجمله شباهت­ های دیگر دیدگاه­های شهید مطهری و قرضاوی است؛ بااین‌حال تفاوت ماهوی دموکراسی اسلامی و غربی از دیدگاه­ های این اندیشمندان برداشت می­شود. پذیرش حقوق زنان نیز از شباهت­های دیدگاه ­های شهید مطهری و قرضاوی است. همچنین این اندیشمندان بر عدم اعتبار ناسیونالیسم در اسلام تأکید دارند.

کلیدواژه‌ها


افتخاری، اصغر (1385)، «شرعی­سازی سیاست، چارچوب معرفتی برای تحقق ایده سیاست اسلامی»، دو فصلنامه دانش سیاسی، سال هشتم، شماره 4، 69-102.
امام خمینی، روح­الله (1358)، صحیفه امام، جلد 7، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ سوم.
امیرخانی، علی (1389)، «ابوالاعلی مودودی و جنبش نو سلفی گری»، معرفت کلامی، شماره 32، 141-172.
بحرانی، مرتضی (1384)، «اسلام و دموکراسی در اندیشه یوسف القرضاوی»، دو فصلنامه پژوهش سیاست نظری، شماره یک، 131-150.
بدل، حسن (1383)، «شرایط دینی و مذهبی کشور ترکیه»، پژوهش‌نامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره 10 و 11، 291-308.
بهرامی، حسین؛ سید محمدعلی تقوی و مهدی نجف­زاده (1394)، «نگرش نو سلفی یوسف قرضاوی به سیاست: دولت اسلامی به‌مثابه حکومت مدنی»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، شماره 15، 33-54.
پاپکین، میلکن (1373)، کلیات فلسفه، ترجمه جلال‌الدین مجتبوی، تهران، انتشارات حکمت.
پولادی، کمال (1392)، تاریخ اندیشه سیاسی در غرب (از ماکیاولی تا مارکس)، تهران، نشر مرکز، چاپ هشتم.
حقیقت، سید صادق (1393)، مبانی اندیشه سیاسی در اسلام، قم، انتشارات دانشگاه مفید، چاپ دوم.
خرمشاهی، بهاءالدین (1362)، علم و دین، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، جامعه‌شناسی ادیان.
خسروی، سید هادی (1392)، اخوان­المسلمین چه می‌گویند و چه می‌خواهند؟، تهران، بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، قم، چاپ اول.
ر.بال، آلن و پیترز، ب.گای (1390)، سیاست و حکومت جدید، ترجمه عبدالرحمن عالم، تهران، نشر قومس، چاپ دوم.
شجاعی زند، علیرضا (1388)، «تعریف دین»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، شماره 30، 1-26.
الصدر، سید محمدباقر (1400)، اقتصادنا، بیروت، دارالتعارف.
صفوی، خسرو (1365)، اخوان­المسلمین، تهران، شرکت انتشاراتی آسام، چاپ اول.
صفوی، خسرو (1365)، اخوان­المسلمین، تهران، شرکت انتشاراتی رسام، چاپ اول.
عالم، عبدالرحمن (1392)، بنیادهای علم سیاست، تهران، نشر نی، چاپ بیست و پنجم، ج.
عالم، عبدالرحمن (1392)، تاریخ فلسفه سیاسی غرب (از آغاز تا پایان سده‌های میانه)، تهران، اداره نشر وزارت امور خارجه، چاپ هفدهم، ب.
عالم، عبدالرحمن (1392)، تاریخ فلسفه سیاسی غرب (عصر جدید و سده نوزدهم)، تهران، اداره نشر وزارت امور خارجه، چاپ شانزدهم، الف.
علیخانی، علی‌اکبر و همکاران (1390)، اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ اول، جلد شانزدهم.
علی‌محمدی، علی (1389)، «قرائت یوسف قرضاوی از دین، سیاست و سکولاریسم»، کتاب ماه و دین، شماره 153، 80-84.
عمید زنجانی، عباسعلی (1385)، مبانی اندیشه سیاسی اسلام، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ سوم.
فیرحی، داود (1394)، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران، انتشارات سمت، چاپ دوازدهم.
قادری، حاتم (1394)، اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران، انتشارات سمت، چاپ چهاردهم.
قرضاوی، یوسف (1371)، عبادت در اسلام، ترجمه محمد ستاری خرقانی، تهران، نشر احسان، چاپ دوم.
قرضاوی، یوسف (1379)، فقه سیاسی، ترجمه عبدالعزیز سلیمی، تهران، انتشارات احسان، چاپ اول.
قرضاوی، یوسف (1381)، اخوان­المسلمین (هفتاد سال دعوت، تربیت و جهاد)، ترجمه عبدالعزیز سلیمی، تهران، انتشارات احسان، چاپ اول.
قرضاوی، یوسف (1382)، اسلام، تمدن آیندگان، ترجمه ابوالفضل احمدی، قم، مرکز انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول.
قرضاوی، یوسف (1390)، سنت سرچشمه دانش و تمدن، عبدالعزیز سلیمی، تهران: نشر احسان، چاپ دوم.
القرضاوی، یوسف (بی‌تا)، الاسلام و علمانیه وجها لوجه، القاهره، مکتبه وهبه.
مرادی، مجید (1381)، «نظریه دولت در اندیشه سیاسی حسن البنا»، فصلنامه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، شماره 19، 83-102.
مرادیان، محسن (1385)، برآورد استراتژیک ترکیه، تهران، انتشارات ابرار معاصر تهران، چاپ اول.
مطهری، مرتضی (1358)، بیست گفتار، قم، انتشارات صدرا، چاپ دوم.
مطهری، مرتضی (1361)، ده گفتار، تهران، انتشارات صدرا، چاپ چهارم.
مطهری، مرتضی (1362)، مقدمه­ای بر جهان‌بینی اسلامی، قم، انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
مطهری، مرتضی (1365)، نهضت­های اسلامی در صدساله اخیر، قم، انتشارات صدرا، چاپ سوم.
مطهری، مرتضی (1367)، مسئله حجاب، قم، انتشارات اسلامی، چاپ نهم.
مطهری، مرتضی (1370)، جامعه و تاریخ، تهران، انتشارات صدرا، چاپ هفتم.
مطهری، مرتضی (1372)، عدل الهی، قم، انتشارات اسلامی، چاپ ششم.
مطهری، مرتضی (1374)، عدل الهی، تهران، انتشارات صدرا، چاپ یازدهم.
مطهری، مرتضی (1375)، انسان در قرآن، تهران، انتشارات صدرا، چاپ سوم.
مطهری، مرتضی (1379)، انسان کامل، تهران، انتشارات صدرا، چاپ هفتم.
مطهری، مرتضی (1380)، علم و دین، قم، انتشارات صدرا، چاپ دوم.
مطهری، مرتضی (1381)، اسلام و مقتضیات زمان، تهران، انتشارات صدرا، چاپ هفتم.
مطهری، مرتضی (1383)، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، انتشارات صدرا، چاپ سیزدهم.
مطهری، مرتضی (1384)، سیری در زندگانی استاد مطهری، تهران، انتشارات صدرا، چاپ پانزدهم.
مطهری، مرتضی (1386)، پیرامون جمهوری اسلامی، انتشارات جامعه­ی مدرسین، چاپ چهارم.
مطهری، مرتضی (1388)، حکومت دینی از منظر شهید مطهری، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ هشتم.
مطهری، مرتضی (1389)، تکامل اجتماعی انسان، تهران، انتشارات صدرا، چاپ دوم.
مطهری، مرتضی (1390)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقاله نهم، قم، انتشارات اسلامی، چاپ چهاردهم.
مطهری، مرتضی (1392)، علل گرایش به مادی گری، قم، انتشارات اسلامی، چاپ شانزدهم.
مطهری، مرتضی (1393)، جامعه و تاریخ، قم، تهران، انتشارات صدرا، چاپ هفدهم.
مطهری، مرتضی (1394)، نظام حقوق زن در اسلام، قم، انتشارات قم، چاپ نوزدهم.
نصرآبادی، علی باقر (1380)، سیری در اندیشه­های اجتماعی شهید آیت‌الله مطهری، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیه.
نوروزی خیابانی، مهدی (1391)، فرهنگ جامع لغات و اصطلاحات سیاسی، تهران، نشر نی، چاپ هشتم.
هیوود، اندرو (1390)، مقدمه نظریه سیاسی، ترجمه عبدالرحمن عالم، تهران، نشر قومس، چاپ چهارم.
وایتسکر، گراهاس (1375)، سکولاریزاسیون چیست؟، مجله نامه فرهنگ.
ویلسون (1374)، فرهنگ و دین، جدا انگاری دین و دنیا، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، طرح نو، چاپ دوم.
وینسنت، اندرو (1389)، نظریه‌های دولت، ترجمه حسین بشیریه، تهران، نشر نی، چاپ هفتم.
Hornby, A.S. (1384), Oxford Advanced Learners dictionary of Current English, Ed. By Sally Wehmeier, phonetic ed. Michael Ashby.