تروریسم در مجموعه امنیتی خاورمیانه و پیامدهای آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران (2001-2019)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری روابط بین الملل از دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

مجموعه امنیتی خاورمیانه از زمان شکل ­گیری آن در سال 1948-1945 تا کنون همواره دستخوش منازعات و درگیری­ های قومی، مذهبی و ایدئولوژیکی بوده است. این امر باعث شکل­ گیری الگوی روابط منازعه آمیز و دشمنی در منطقه خاورمیانه شده است. اگرچه همواره در این منطقه الگوی روابط منازعه آمیز و دشمنی حاکم بوده است ولی بر مبنای ابعاد امنیت مکتب کپنهاگ بخش­های امنیتی متفاوتی در دوران­های مختلف حاکم بوده است. و ابعاد امنیتی مختلف در این منطقه، موازنه سازی خاص خود را نیز به وجود آورده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی الگوی روابط دوستی و دشمنی و نوع موازنه سازی حاکم در این منطقه پس از شکل­ گیری تروریسم در سال 2001 می­ باشد. اگرچه، تروریسم چالش ­های مختلف امنیتی از قبیل نظامی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی را برای کشورهای این مجموعه امنیتی به وجود آورده است؛ ولی اولویت اصلی کشورهای این مجموعه امنیتی، بیشتر تقویت ابعاد نظامی و سیاسی امنیت ملی  بوده است. بر این اساس، فرض بر این است که تروریسم در مجموعه امنیتی خاورمیانه با تغییر الگوی روابط دوستی و دشمنی از سیاسی-نظامی به نظامی-سیاسی در بین کشورهای این مجموعه امنیتی، باعث شده تا جمهوری اسلامی ایران به دنبال تقویت و اولویت امنیت نظامی خود از طریق موازنه سازی سخت باشد. در این مقاله سعی شده تا از طریق روش توضیحی-تبیینی در ابتدا متغیرهای اصلی این پژوهش از قبیل تروریسم، الگوی روابط دوستی و دشمنی، ابعاد امنیتی سیاسی و نظامی، موازنه هویت و موازنه قوا به خوبی توضیح داده شوند و سپس از طریق تبیین رابطه بین این متغیرها و چرایی و چگونگی شکل­گیری رابطه بین آن­ها مشخص خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


آدمی، علی و نیکنام، رضا (1395)، «تاثیر تهدیدهای گروه­های سلفی-تکفیری بر امنیت هستی­شناختی ج.ا.ا.»، فصلنامه علمی مطالعات سیاسی جهان اسلام، دوره 5، شماره 19.
2- چگنی زاده، غلامرضا (1392)، موازنه قوا و روابط راهبردی چین با ایالات متحده آمریکا، فصلنامه روابط خارجی، دوره2، شماره5.
حاجی مینه، رحمت و  نورائیان اصفهانی، مهشاد (1396)، تاثیر ظهور داعش بر روابط ایران و عراق، فصلنامه پژوهش­های سیاسی و بین المللی، دوره 8، شماره 33.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1395) اصول و مبانی روابط بین­الملل (2)، تهران: انتشارات سمت.
ذوالفقاری، مهدی و عمرانی، ابوذر (1396)، «تاثیر ظهور داعش بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش­های سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 2.
رضایی، رضا و موسوی جشنی، سید صدرالدین، (1396)، «ظهور داعش و تاثیر آن بر معادلات منطقه­ای: مطالعه موردی چالش­ها و فرصت­های به وجود آمده برای ایران»، فصلنامه علمی-پژوهشی جامعه شناسی جهان اسلام، دوره 2، شماره 5.
سنایی، اردشیر و کاویانپور، مونا، (1395)، «ظهور داعش و تاثیر آن بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات روابط بین­الملل، دوره 9، شماره 34.
عبدالله­خانی، علی (1383). نظریه‌های امنیت. تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
نجات، سیدعلی (1393)، «رویکرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال تحولات نوین خاورمیانه»، فصلنامه سیاست، دوره 4، شماره 1.
نصری، قدیر (1389)، «سه فرمول کلیدی برای درک منطق منازعه در خاورمیانه دیدگاه باری بوزان»، پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، دوره 2، شماره 5.
نورعلی­وند، یاسر (1396)، ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدی و ﺗﻼش ﺑﺮای ﻣﻮازﻧﻪﺳﺎزی ﻣﺠﺪد در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﺮان، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره 5، شماره 20.
ونت، الکساندر (1386)، نظریه اجتماعی سیاست بین­الملل، مترجم: حمیرا مشیرزاده، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ دوم.
اسماعیل­زاه امامقلی، یاسر و احمدی فشارکی، حسنعلی (1395)، داعش و امنیت ایران با تکیه بر مکتب کپنهاگ، فصلنامه پژوهش­های راهبردی سیاست، دوره5، شماره 18.
هداوند میرزایی، محراب (1396)، «نقش کشور عربستان در گسترش تروریسم و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه علمی-پژوهشی نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، دوره 2، شماره 10.
خامنه­ای، سیدعلی (1394)، نامه رهبر انقلاب اسلامی به عموم جوانان در کشورهای غربی‌، http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=31536
برزگر، کیهان (1397)، «راهبرد سیاست خارجی ایران در توازن قوای منطقه­ای»، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره 4، شماره 21. 9.
بیلیس، جان و  اسمیت، استیو (1383). جهانی‌شدن سیاست روابط بین‌الملل در عصر نوین، ترجمه ابوالقاسم راه چمنی و دیگران، تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر. جلد اول.
بوزان، بری و ویور، اُل (1388مناطق و قدرت­ها، ترجمه رحمان قهرمان پور، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بوزان، بری، الی ویور و یاپ دو ویلد (1394)، چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت، ترجمه علیرضا طیب، چاپ سوم، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
صابرفرد، علیرضا و کبیری، حسن (1398)، «مولفه­های بحران­زا در روابط ایران و عربستان» (2017-2000)، فصلنامه علمی مطالعات سیاسی جهان اسلام، دوره 2، شماره9.
ترابی، قاسم و محمدیان، علی (1394)، «تبیین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال بحران سوریه از منظر واقع­گرایی تدافعی»، فصلنامه سیاست پژوهی، دوره 2، شماره3.
جشنی, رضا، رضایی و سید صدرالدین موسوی (1396)، ظهور داعش و تاثیر آن بر معادلات منطقه­ای: مطالعه موردی چالش­ها و فرصت­های به وجود آمده برای ایران. فصلنامه علمی-پژوهشی جامعه­شناسی جهان اسلام، دوره 2، شماره 5.
Aghazadeh Khoei, M. (2015). “Iran's Security and the Islamic State Through the Lenses of the Copenhagen School”, Studies in Conflict & Terrorism, Vol. 38.
Al-Khatteeb, Luay & Gordts, Eline, (2014), How ISIS Uses Oil to Fund Terror, Avaiable at: https://www.brookings.edu/on-the-record/how-isis-uses-oil-to-fund-terror/
Andreea Stoian, Karadeli, (2019), “Relations between Iran and Syria – A Marriage of Convenience or an Axis of Resistance?”, 18. June 2019. Available at: https://euro-sd.com/2019/06/articles/13604/relations-between-iran-and-syria-a-marriage-of convenience-or-an-axis-of-resistance/
Barzegar, Keyhan, (2018), “The Iranian Factor in the Emerging Balance of Power in the Middle East”, Aljazeera Centre for Studies.
Bazoobani, Sara,(2014), Irans Regional Policy: Interests, Challenges and Ambitions. Analysis, 275.
Bruggemann, Ulf, (2016), “Al-Qaeda and the Islamic State: Objectives, Threat, Countermeasures”, Federal Academy for Security Policy.
Dunne, Michele & Wehrey, Frederic, (2014), U.S.-Arab Counterterrorism Cooperation in a Region Ripe for Extremism, Carnegie Endowment for International Peace.
Ebru, Vural, (2010), “The middle east as a regional security complex: continuities and changes in Turkish foreign policy under the jdp rule”, In Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Science in European Studies.
Egan, Matt, (2016), hidden force behind oil's rise: sabotage by terrorists, Available on: https://money.cnn.com/2016/03/29/investing/oil-prices-terrorists-iraq-nigeria/index.html
Eksi, Muharrem, (2017), “Regional Hegemony Quests in the Middle East from the Balance of Power System to the Balance of Proxy Wars: Turkey as Balancing Power for the Iran - Saudi Rivalry”, Akademik Bakis, Vol, 11, No, 21.
Huwaidin, Mohammad, (2015), “The Security Dilemma in Saudi-Iranian Relations”, Review of History and Political Science, Vol, 3, No. 4, pp. 69-79.
McKay, Hollie, (2016), ISIS still stealing, spilling and smuggling oil throughout Iraq, Availabale on: https://www.foxnews.com/world/isis-still-stealing-spilling-and-smuggling-oil-throughout-iraq
Noorhaidi, Hasan, (2012), Counter Terrorism Strategies in Indonesia, Algeria and Saudi Arabia, Netherlands Institute of International Relations ‘Clingendael.
The Embassy of the Kingdom of Saudi Arabia, (2019), Saudi Arabia and Counterterrorism, Washington DC.
Zarif, Mohammad Javad, (2016), Mohammad Javad Zarif: Let Us Rid the World of Wahhabism, Available on: https://www.nytimes.com/2016/09/14/opinion/mohammad-javad-zarif-let-us-rid-the-world-of-wahhabism.html