بررسی عوامل موثر در ارتقا وزن ژئوپلیتیک عربستان و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات تهران. ایران

2 مدرس دانشگاه خاتم الانبیاء (ص). تران. ایران

3 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس. تهران. ایران

چکیده

تلاش جهت دستیابی به منافع و اهداف ملی از بدیهی ترین اقداماتی است که کشورها را جهت تحقق آن به رقابت وا می دارد. از همین رو عربستان سعودی و ایران به عنوان دو رقیب منطقه ای در چند دهه گذشته به دنبال این بوده­اند تا با استفاده از ظرفیت های ژئوپلیتیکی خود قلمرو نفوذشان را در کشورهای اسلامی توسعه دهند لذا در استراتژی هر دو کشور، بهره گیری از وزن ژئوپلیتیکی و متغیرهای افزاینده این وزن جهت اعمال فشار بر یکدیگر، دارای اهمیت بالایی است؛ که به نظر می رسد عربستان در بکارگیری این ظرفیت ها علیه ایران موفق تر عمل نموده است. هدف این مقاله بررسی نقش عوامل ژئوپلیتیکی موثر عربستان بر امنیت ملی ج.ا.ایران می باشد. سوال مقاله این است که بنیان­های ژئوپلیتیکی ارتقا دهنده وزن عربستان که بر روابط دو کشور اثرگذارند چیست؟ و چه تاثیری بر امنیت ملی ج.ا.ایران دارد؟ نتیجه حاصله نشان از آن دارد که عواملی نظیر موقعیت جغرافیایی عربستان به همراه ذخایر انرژی و درآمدهای حاصل از آن و همچنین نقش مرکزیت جهان اسلام، در ارتقا وزن ژئوپلیتیکی عربستان سعودی نقش بی­بدیلی داشته و بهره­گیری از همین عوامل، امنیت ملی ج.ا.ایران در سه عرصه داخلی، منطقه ای و جهانی را با چالش مواجه ساخته است.

کلیدواژه‌ها


اعظمی، هادی (1385)، «وزن ژئوپلیتیکی و نظام قدرت منطقه‌ای (بررسی موردی: جنوب غرب آسیا)»، فصلنامه ژئوپلیتیک، شماره 34.
افتخاری، اصغر (1381)، سومین شوک امنیتی 11 سپتامبر، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
آقایی، سید داود و همکاران (1388)، «روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان؛ چالش‌های بنیادین و امکانات پیش رو»، فصلنامه سیاست، شماره 3.
بایمن، دانیل (1395)، همکاری عربستان سعودی و ایالات‌متحده در مبارزه با تروریسم، ترجمه مسعود فروهر، ماهنامه تخصصی مطالعات امنیت ملی، سال 4 شماره 43 و 44، تهران.
بهرامی، محمد (1385)، قرآن و مسئله امنیت ملی، مجله پژوهش‌ها قرآنی، شماره 35-36.
پور احمدی، حسین و همکاران (1388)، «ژئوپلیتیک کشورهای نفتی خلیج‌فارس و چالش‌های جهانی شدن اقتصاد»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال 5، شماره 1.
پورسعید، فرزاد (1395)، بازی سعودی با کارت سوخته اپوزیسیون؛ چرایی و چگونگی، ماهنامه تخصصی مطالعات امنیت ملی، سال 4 شماره 43 و 44، تهران.
جعفری، ولدانی و جعفری، هرمز (1395)، «بنیانهای حفظ ثبات سیاسی در عربستان»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال 12، شماره 1.
جهان‌بخش، محمدتقی (1395) روابط عربستان و همسایگان شرقی ایران؛ تلاش برای محدود و موازنه سازی، ماهنامه تخصصی مطالعات امنیت ملی، سال 4 شماره 43 و 44، تهران.
حافظ نیا محمدرضا و ابراهیم رومینا، ب (1384)، «تحول روابط ایران و عربستان و تاثیر آن بر ژئوپلیتیک خلیج‌فارس»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 77.
حافظ نیا، محمدرضا و همکاران (1386)، «بررسی و تحلیل نقش جمعیت در وزن ژئوپلیتیکی ایران»، فصلنامه مدرس علوم انسانی دوره 13، شماره 1.
حافظ نیا، محمدرضا (1390)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، انتشارات پاپلی، مشهد.
حافظ نیا، محمدرضا (1389)، قدرت و منافع ملی مبانی، مفاهیم و روشهای سنجش، انتشارات میرباقری، تهران.
حیدری، غلامحسن (1387)، نظام ژئوکالچر جهانی قرن بیست‌ویکم و جایگاه، ایران مجموعه مقالات محیط امنیتی پیرامونی جمهوری اسلامی ایران، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
خلیلی، رضا (1395)، روابط ایران و عربستان در پرتو تحولات راهبردی منطقه و جهان، ماهنامه تخصصی مطالعات امنیت ملی، سال 4 شماره 43 و 44، تهران.
درایسدل و جرالد اچ بلیک (1374‌)، جغرافیای خاورمیانه و شمال افریقا، ترجمه دره میرحیدر مهاجرانی، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی.
روشندل، جلیل (1384)، امنیت ملی و نظام بین‌الملل، انتشارات سمت، تهران.
زارعی، بهادر (1386) بوشهر در امنیت ملی ایران، نشر دادگستر.
زرقانی، سید هادی و اعظمی، هادی (1390)، تحلیل ملاحظات نظامی- امنیتی در آمایش و مکان گزینی مراکز و استقرارگاه‌های نظامی با تاکید بر استان خراسان رضوی، فصلنامه مدرس علوم انسانی، تهران.
صادقی، حسین و احمدیان، حسن (1389)، «عربستان سعودی، از هژمونی نفتی تا رهبری منطقه‌ای»، فصلنامه بین‌المللی روابط خارجی شماره 3.
عزتی، عزت الله(1380)، ژئوپلیتیک در قرن بیست و یکم، تهران، انتشارات سمت.
عندلیب، علیرضا (1380) نظریه پایه و اصول آمایش مناطق مرزی ج.ا.ا، پیام سپاس، تهران.
فرجی راد، عبدالرضا (1395)، جزوه درسی منتشر نشده کلاس درس بنیان‌های ژئوپلیتیک در روابط خارجی دانشگاه، تربیت مدرس.
کوهکن، علیرضا و نزاکتی، فرخنده (1393)، «دیپلماسی عمومی در سیاست خارجی عربستان»، فصلنامه سیاست جهانی، شماره 3.
ماندل، رابرت (1377)، چهره‌های متغییرامنیت ملی، ترجمه و انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران.
متقی، افشین (1394)، واکاوی زمینه‌های ناسازگاری در روابط ایران و عربستان بر پایه نظریه سازه‌انگاری، فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال سوم، شماره 12.
محمدی، محمدیار (1390)، «تاثیر موقعیت شبه‌جزیره عربستان بر گسترش اسلام»، فصلنامه تاریخ و تمدن اسلامی، شماره 3.
منصوری مقدم، محمد (1392)، «مولفه‌های هویت و تاثیر آن بر سیاست خارجی عربستان سعودی در قبال ج.ا.ایران»، فصلنامه راهبرد، شماره 72.
نادری نسب، پرویز (1389)، چالش‌های روابط ج.ا.ایران و عربستان در منطقه، فصلنامه سیاست، دوره 40، شماره 1، تهران.
نصری، قدیر (1395)، بازی همه‌چیز علیه ایران، با ورود از غرب، ماهنامه تخصصی مطالعات امنیت ملی، سال 4 شماره 43 و 44، تهران.
هاشمی و همکاران (1395)، «بررسی عوامل ژئوپلیتیکی عراق و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی، شماره 27.
یزدانی، عنایت و شیخون، احسان (1392)، «بررسی الگوهای رفتاری عربستان سعودی نسبت به نقش یابی ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران در منطقه خلیج‌فارس»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 28، شماره 3، اصفهان.
 
Aghaei, D et al. (2009), Iran-Saudi Arabia relations; Major Challenges and Upcoming Choices, Politics Periodical (3).
Andalib, A. (2001), Basic Theory and Principles of Logistics of Border Areas of Islamic Republic of Iran, Tehran: Payam-e-Sepas Publication.
Azami, H. (2006), Geopolitical Weight and Regional Power System (Case Study: Southwestern Asia), Geopolitical Periodical (34).
Bahrami, M. (2006), Quran and National Security Issue, Quranic Studies Magazine (35 & 36).
Byman, D. (2016), Saudi Arabia-United States Cooperation in Fighting Terrorism (Froohar M. Trans.), National Security Studies Technical Periodical (43 & 44).
Drysdale, A and Blake, G. (1995), The Middle East and North Africa: A Political Geography (Mohajerani, D. Trans), Political Studies Office Publication.
Eftekhari, A. (2002), The Third Security Shock of September Eleventh. Strategic Studies Institute.
Ezzati, E. (2001), Geopolitics in Twenty first Century, Tehran: Samt Publication.
Faraji, A. (2016), Unpublished Pamphlet of the Course on Geopolitics Fundamentals in Foreign Policy, Tarbiat Modarres University
Goldstein, Joshuas. (1999), International Relations, NEW YORK: Longman.
Hafeznia, M and Romina, E. (2005), Changes in Iran-Saudi Arabia Relations and its Effect on Geopolitics of Persian Gulf. Geographical Studies Periodical (77).
Hafeznia, M et al. (2007), Analysis of Role of Population in Iran's Geopolitical Weight, Humanities Teacher Periodical (1).