کاربست دیپلماسی علمی جهت صلح‌سازی در منطقه خاورمیانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی (ره). تهران. ایران

2 دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبائی (ره). تهران. ایران

چکیده

در خاورمیانه، از دیرباز کنشگران درگیر بحران­های امنیتی در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست ­محیطی بوده ­اند؛ وضعیتی که از حاکمیت ریشه­ دار نوعی نگرش واقع ­گرایانه (رئالیستی) بر معادلات منطقه ­ای حکایت دارد. در این شرایط، بی­ اعتمادی، توازن تهدید و مسابقات تسلیحاتی به مهم­ترین ویژگی ­های روابط متقابل میان بازیگران درون­ منطقه­ ای و نیز الگوی تعامل آنان با دیگر کنشگران برون ­منطقه ­ای تبدیل شده است. راهکارهای گوناگونی با هدف ارتقای سطح صلح­ گرایی در روابط میان بازیگران محوری منطقه اتخاذ شده که در مواردی به کاهش تنش انجامیده است. در این فضا با تشدید تنش امنیت انسانی در منطقه، به ­زعم منطق ناظر بر این نوشتار، زمینه ­سازی برای شکل­ گیری و تقویت «دیپلماسی علمی» در چارچوب سیاست بین­ الملل منطقه ­ای و به ­ویژه پایبندی بازیگران محوری به این نوع دیپلماسی به ­عنوان جلوه جدیدی از کاربست قدرت نرم، در ابعاد مختلف بر روند صلح ­سازی کمک خواهد کرد. کارکرد مزبور در بستر تعامل میان علم و سیاست شکل می­گیرد و به دلیل حضور نافذ دانشگاهیان و متخصصان، برای سیاست­مداران و توده­های مردم از جذابیت و مقبولیت بالایی برخوردار است. در همین راستا، در سایه پیشبرد دیپلماسی مزبور، در آستانه ­های علم برای دیپلماسی، دیپلماسی برای علم و علم در دیپلماسی، جلوه ­های همکاری­ گرایانه و صلح ­سازی چون نقش ­آفرینی بازیگران کارکردگرای غیردولتی، برقراری تعامل برای تبادل داده ­ها، آگاهی از نیات و درنهایت مقابله با بحران­های امنیتی مشترک بروز کرده و تقویت خواهد شد. در این راستا، پرسش محوری آن است که دیپلماسی علمی چگونه به کاهش تنش و تقویت فرآیند صلح ­سازی در خاورمیانه کمک خواهد کرد؟ در پاسخ، با بهره ­مندی از روش کیفی و جمع­آوری داده­ ها این فرض آزمون می­ شود که دیپلماسی علمی به دلیل حساسیت­ زدایی از روابط­ سیاسی-امنیتی در قالب دیپلماتیک، فرصت ­سازی برای نقش ­آفرینی نخبگان علمی و دانشگاهی و مخاطب ­سازی گروه­ های مرجع اجتماعی بر محور نیازهای تخصصی، به تقویت فضای صلح ­گرایی و کاهش تنش کمک خواهد کرد.

کلیدواژه‌ها


 براتی، مسعود (1390)، «بررسی مفهوم دیپلماسی علم و فناوری و ترسیم وضع موجود آن در جمهوری اسلامی ایران»، ریاست جمهوری معاونت علمی و فناوری.
 تورکیان، واگان؛ سارا مکیندو، داریل کاپلند، لوید دیویس، رابرت پتمن و ماری پوزا (1397)، «پیدایش دیپلماسی علم»، در کتاب دیپلماسی علم: روزی نو یا صبحی کاذب، به کوشش لوید دیویس و روبرت پتمن، ترجمه جواد مشایخ، عفت نوروزی و سعیده صارمی، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
جکسون، رابرت و گئورک سورنسون (1391)، «درآمدی بر روابط بین ­الملل»، ترجمه مهدی ذاکریان، احمد تقی­ زاده، حسین سعید کلامی؛ تهران: نشر میزان.
 
Bially Mattern, Janice (2007),” Why 'soft power' isn't so soft Representational force and attraction in world politics”, Power in World Politics, Edited by Felix Berenskoetter and M. J. Williams, London: Taylor la Francis Group.
Bulut, Halid (2019),” TURKEY’S New Diplomacy Field: Science Diplomacy”, At: https://www.uscpublicdiplomacy.org/blog/turkey%E2%80%99s-new-diplomacy-field-science-diplomacy.
Cohen, Adam (2019), “Architects of Middle Eastern research center receive 2019 AAAS Award for Science Diplomacy”, At: https://www.eurekalert.org/pub_releases/2019-01/aaft-aom012919.php.
Davis, Lloyd S. and Patman, Robert G. (2015),” Science Diplomacy, New Day or False Dawn?”, At: http://www.worldscientific.com/doi/pdf/10.1142/9789814440073_fmatter.
Gual Soler, Marga and Oni, Tolullah (2020), “Here’s how ‘science diplomacy’ can help us contain COVID-19”, At: https://www.weforum.org/agenda/2020/05/here-s-how-science-diplomacy-can-help-us-contain-covid-19.
Harpviken, Kristian Berg (2019), ”Science Diplomacy in the Middle East”, At: https://blogs.prio.org/2019/11/science-diplomacy-in-the-middle-east.
László, GYÖRGY (2013), “International Relations Theory Liberalism” At: file:///C:/Users/ict/Downloads/6NPE_Liberalism_2013%20(1).pdf.
Nye,  Joseph S., Jr. ( 2009), “Public Diplomacy and Soft Power”, American Academy of Political and Social Science, At:    http://ann.sagepub.com/cgi/content/abstract/616/1/94
Özkargoz Dogan, Elif (2015), “Science Diplomacy in the Global Age:  Examples from Turkey and the World”, The Department of International Relationas.
Ruffini, Pierre-Bruno (2017), ”The Intergovernmental Panel on Climate Change and the Science‐Diplomacy Nexus”, At: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/1758-5899.12588.
Solmaz, Mehmet (2019), “Turkey launches promising science diplomacy project”, At: https://www.dailysabah.com/turkey/2019/03/02/turkey-launches-promising-science-diplomacy-project.
Sutton, Susan Buck (2013), “Unintentional Diplomats: International Science Engagement and Science Diplomacy  U.S. Higher Education Institutions”, Association of International Education Administrators, At: http://www.aieaworld.org/assets/docs/Additional_Resource_PDFs/suttonsb%20and%20lyonsee-%20unintentional%20diplomats.pdf.
The Royal Society (2010),” New frontiers in science diplomacy”, At: https://royalsociety.org/~/media/Royal_Society_Content/policy/publications/2010/4294969468.pdf.
Yinanç, Barçın (2019), “Turkey commited to science diplomacy in Mideast”", At: https://www.hurriyetdailynews.com/turkey-commited-to-science-diplomacy-in-mideast-sayers-148269