تروریسم از منظر فقه شیعه و مصادیق حقوقی آن در عرصه حقوق بین‌الملل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

در مبانی فقه شیعه مفاهیمی چون ارهاب، فتک، بغی و محاربه وجود دارند که هرچند ممکن است کاملاً مترادف مفهوم تروریسم نباشند، ولی چون از عوامل تهدیدکننده صلح و امنیت محسوب می‌شوند، در فقه شیعه با آن مخالفت می‌شود. همچنین رفتارهایی مانند محاربه، یعنی سلاح بر کشیدن به منظور ایجاد ترس و وحشت و سلب امنیت و آسایش مردم، جزئی از مصادیق تروریسم در فقه شیعه به شمار می‌رود. تروریسم یا اقدامات تروریستی ازجمله وقایعی است که به­ویژه در سال‌های اخیر جهان را متأثر ساخته و بسیاری از مناسبات در عرصه بین‌المللی را به شدت تحت تأثیر قرارداده است. ترور با دو رویکرد متفاوت مذهبی و سکولار صورت می‌پذیرد. تروریست‌های مذهبی و سکولار، هرچند در هدف و انگیزه متفاوتند، اما شکل و صورت اقدام آنها هیچ تفاوتی باهم ندارد. به تعبیر دیگر، ترور گاهی با اهداف مقدس و مذهبی و گاهی با اهداف سیاسی و سکولار یا ملی و قومی صورت می‌گیرد. یعنی هدف ترور، مانند روش و شیوه‌های آن، همچنان دستخوش تغییر و دگرگونی است. درواقع پدیده ترور و تروریسم، از سوی افراد، گروه‌ها و گاهاً از سوی دولت‌ها با انگیزه‌ها و اهداف متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرد. با مروری بر تعریف و وقایعی که با اتفاق نظر بین‌المللی تروریستی شناخته می‌شوند و نیز بررسی ماهیت حقوقی تروریسم و توجیه اقدامات تروریستی توسط برخی دولت‌ها در راستای رسیدن به منافع ملی خود به سادگی این واقعیت آشکار می‌گردد که تروریسم اساساً مفهومی است بی‌محتوا، که دولت‌ها را در راستای نیل به منافع ملی آنها یاری می‌دهد. بنابراین، نبود اجماع در ارائه تعریف کلی از مقوله تروریسم و عدم اراده‌ای قوی جهت مقابله با اقدامات تروریستی در عرصه بین‌المللی موجب شده مبارزه با تروریسم با مشکلات عدیده‌ای روبرو شود.

کلیدواژه‌ها


ابن‌رشد، ابوولید محمدبن احمد (1421)، بدایه المجتهد، تحقیق علی اصغر مروارید، ج 103، بیروت: دارالتراث.
 الحر العاملی، محمدبن‌الحسن (1413)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج 28، بیروت: موسسه آل-البیت لاحیاه التراث، الطبعه الاولی.
 العوا، محمد سلیم (2007)، فی اصول النظام الجنائی الاسلامی، قاهره: نهضه مصر، الطبعه الثالثه.
 بخاری، ابی عبدالله محمد (2005)، صحیح بخاری، بیروت: دارالجیل.
برجی، یعقوب‌علی (1386)، پژوهشی فقهی حقوقی درباره ترور و دفاع مشروع، قم: انتشارات دارالاسلام.
بقایی‌هامانه، اسماعیل (1380)، «تروریسم بین‌الملل و شورای امنیت سازمان ملل»، مجله راهبرد، شماره بیست و یکم.
پیترگازر، هانس (1383)، «اقدامات تروریستی و تروریسم از منظر حقوق بین‌الملل بشر دوستانه»، ترجمه مریم نوروزی و طیبه اسدی، مجله پژوهش حقوقی، شماره هشتم.
حاجیانی، ابراهیم و عبدالحسین ضمیری (1389)، پژوهش‌ها و مطالعات تروریسم، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک.
 حسینی‌نژاد، حسینعلی (1373)، حقوق کیفری بین‌المللی، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
 حلی، حسن‌بن‌یوسف (1369)، تبصره المتعلمین، مترجم و شارح: حاج شیخ ابوالحسن شعرانی، قم: کتابفروشی الاسلامیه.
جلالی، محمود (1384)، «تروریسم از دیدگاه حقوق بین‌الملل با تأکید بر حادثه 11 سپتامبر 2001»، نامه مفید، سال یازدهم، شماهر 52.
رایش، والتز (1381)، ریشه‌های تروریسم، مترجم: حسین محمدی نجم، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
 زرنشان، شهرام (1386)، تمهیدات بین‌المللی برای مقابله با تروریسم با تکیه بر قطعنامه‌های 1368 و 1373، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
سیمبر، رضا (1380)، «تروریسم در روابط بین‌الملل؛ چالش‌ها و امیدها»، مجله راهبرد، شماره بیست و یکم.
 سیمبر، رضا (1385)، «تطبیق تعریف تروریسم در دیدگاه پاره‌ای از بازیگران مؤثر بین‌المللی»، مجله راهبرد، شماره 39.
 شهید اول، محمدبن جمال‌الدین مکی العالمی (1440)، اللمعه الدمشقیه، المجلد الثانی (کتاب الجهاد)، بیروت: دارالعالم الاسلامی.
 شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413)، اختصاص، قم: کنگره شیخ مفید.
 صادقی‌حقیقی، دیندخت (1381)، «مروری اجمالی بر اقدامات مجمع عمومی و شورای امنیت در مقابله با تروریسم بین‌المللی»، مجله سیاسی- اقتصادی، سال هفدهم، شماره سوم و چهارم.
19- صدوق، محمدبن علی بن‌بابویه (1415)، المقنع، قم: موسسه الامام الهادی.
 ضیائی‌بیگدلی، محمدرضا (1381)، «تحلیل قطعنامه‌های اخیر شورای امنیت در مبارزه علیه تروریسم بین‌المللی، در: تروریسم و دفاع مشروع از منظر اسلام و حقوق بین‌الملل»، مجموعه مقالات و سخنرانی‌های ارائه شده به همایش، چاپ روزنامه رسمی، چاپ اول.
طبرسی، فضل بن‌حسن (1377)، تفسیر جوامع الجامع، ج 1 و 2، مترجم: احمد میری شادمهری و دیگران، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
 عبدالهی، محسن (1381)، «پیامدهای حوادث یازده سپتامبر بر مبارزه با تروریسم»، ماهنامه حقوقی (معاونت حقوقی و امور مجلس ریاست جمهوری)، سال اول، شماره اول.
عمید زنجانی، عباسعلی (1383)، فقه سیاسی، ج 5، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
 عوده، عبدالقادر (بی‌تا)، الشریع الجنایی الاسلامی مقارنا بالقانون الوضعی، ج 2، بیروت: درالکتاب العربی.
 غالی، پطرس (1380)، «سازمان ملل متحد و اقدامات حقوقی جامع برای مبارزه با تروریسم بین‌المللی»، ترجمه سید قاسم زمانی، مجله تخصصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال اول، شماره دوم.
 فاضل لنکرانی، محمد (1422)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، (الحدود)، قم: مرکز فقه الائمه الاطهار.
 فیض کاشانی، محمد محسن (1415)، کتاب الوافی، ج 15، اصفهان: مکتبه الامام امیرالمومنین.
 قرآن کریم
 کاظمیان، علی اصغر (1383)، جایگاه و نقش سازمان ملل متحد در مبارزه با تروریسم بین‌الملل، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
  کلینی، محمدبن یعقوب 1365)، اصول کافی، ج 4، مترجم: سید جواد مصطفوی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
 مجلسی، محمدباقر (1398ق)، بحار الانوار، ج 74، تهران: من منشورات المکتبه الاسلامیه، الطبعه الثالثه.
 مکارم شیرازی، ناصر و گروهی از نویسندگان (1387)، دائره المعارف فقه مقارن، ج1، چ2. قم: انتشارات علی بن‌ابی‌طالب (ع).
 موسوی خمینی (1369)، صحیفه نور، ج 21، قم: انتشارات سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی با همکاری انتشارات سروش.
 منتظری، حسینعلی (1388)، حکومت دینی و حقوق انسان، چ 2، تهران: انتشارات گواهان.
 ناجی‌راد، محمدعلی (1387)، جهانی شدن تروریسم، چاپ اول، تهران: مرکز چاپ و انتشار وزارت امور خارجه.
 نجفی، محمدحسن (1403)، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 4، قم: دارالهدی لطباعه و النشر، الطبعه الثالثه.
 نسائی، ابی عبدالرحمن احمد بن شعیب (بی‌تا)، سنن النسائی، بیروت: دار احیاء تراث العربی.
ورعی، سید جواد (1388)، مبانی فقهی جهاد، قم: موسسه بوستان کتاب.
وهیب عبد، محسن (1430)، ایدیولوجیه الارهاب و موقف الاسلام منه، لبنان: دارالهادی، الطبعه الاولی.
هایل تکروری، نواف (1423)، العملیات الاستشهادیه فی المیزان الفقهی، دمشق: دارالکفر، الطبعه الرابعه.
 یعقوب، احمد حسین (2002)، حکم النبی و اهل البیت علی الارهاب و الارهابین، لبنان: دارالاسلامیه، الطبعه الاولی.
Bennett, Brian. T. (2007). Understanding, assessing and responding to terrorism: protecting critical infrastructure and personnel, John Wiley and Sons.
Boyle, Francis (1982). “The Entebbeh hostage crisis”, Netherlands international law review, 29.
De Brichambaut, Marc Perrin (2001). The role of the United Stated Nations security council in the international legal system, in Byers Michael (ed), the role of international law in international politics.
Freeh, L. J. (2001). Statement on the threat of terrorism to the United States, presented before the U.S Senate committees on appropriations and armed services and select committee on intelligence.
Koskenniem, Martti (1995). “The police in temple: Order”, Justice and the UN: A dialectical view, EJIL, 6.
Notle, George (2006). The limits of the security council’s power and its function in the international legal system: Some reflection, in Badey Thomas. J. (ed), violence and terrorism, McGraw-Hill Companies.
Rostow, Nicholas (2002). Before and after: The changed UN responses to terrorism since September 11th, The international law journal, 35 cornell.
Schachter, Oscar (1964). “The quasi-judicial role of the security council and the general assembly”, AJIL, 58.