تبیین سیاست خارجی ایران در قبال طالبان (1996-2021)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، اهواز، ایران

چکیده

تشکیل دولت توسط طالبان در افغانستان در دو مقطع زمانی به نام امارت اسلامی صورت گرفت. دولت اول در مقطع زمانی 1996 تا 2001 و دولت دوم از 2021 به بعد است. دولت اول دولتی مستعجل بود، این دولت با در پیش گرفتن شیوه خصمانه علیه ایران، باعث بحرانی شدن روابط دو کشور شد. دولت ایران با رویکردی پراگماتیستی و با در نظر گرفتن واقعیت­های عینی و میدانی عرصه سیاسی افغانستان از ابزار دیپلماسی برای حل بحران بهره برد. در سال 2021 با خروج امریکا از افغانستان، طالبان مجدداً توانست بر افغانستان تسلط پیدا کند. سیاست ایران در قبال دولت دوم طالبان احتیاط توام محافظه ­کاری و با ماهیتی پراگماتیستی بود. سوالی که نگارنده در این مقاله درصدد پاسخ به آن هست عبارت است از: ایران در قبال طالبان چه رویکردی در سیاست خارجی از سال 1996 تا 2021 اتخاذ نمود؟ فرضیه این مقاله که با روش ­شناسی تحلیلی-تبیینی و با استفاده از مقالات اینترنتی و مستندات سیاست خارجی ایران مدون شده است عبارت است از: ایران با رویکردی پراگماتیستی مبتنی بر واقعیت ­های عرصه میدانی و سیاسی تلاش نمود سیاست خارجی را براساس عقلانیت­ گرایی سیاسی، دیپلماسی و میانجی­ گری بین گروه­های مختلف افغانی، حفظ و افزایش نفوذ، ایجاد امنیت و تشکیل دولت ائتلافی متشکل از تمام اقلیت­ها و قومیت ساماندهی نماید. یافته ­های این تحقیق حاکی از این است که سیاست خارجی کارآمد ایران در افغانستان در گرو تدوین سیاست خارجی پراگماتیستی با ویژگی­هایی همچون خودداری از تقابل­گرایی بی­ فایده، ترجیح منافع عینی بر منافع ذهنی و انعطاف­ پذیری تاکتیکی در فرآیند سیاست­گذاری خارجی است.

کلیدواژه‌ها


 
 اسماعیلی، مجتبی (1400)، اصول راهبردی سیاست خارجی ایران در مواجهه با طالبان و موضع افغانستان، 13/4/1400، https://www.ana.press/news/                
 پهلوان، چنگیز (1378)، عصر مجاهدین و برآمدن طالبان، نشر مهد مینا، تهران.
تاجیک، محمدرضا (1379)، مدیریت بحران نقدی بر شیوه‌های تحلیل و تدبیر بحران در ایران، تهران: فرهنگ گفتمان.
 جعفری ولدانی، اصغر (1382)، روابط خارجی ایران بعد از انقلاب اسلامی، تهران: آوای نور.
جک سی، پلینو و روی آلتون (1379)، فرهنگ روابط بین‌الملل، مترجم حسین پستا، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.
 حافظ‌نیا، محمدرضا (1377)، «کابوس طالبان و نظری بر سیاست خارجی ایران در افغانستان»، مجله پاسدار اسلام، شماره 201.
خامنه‌ای سید‌علی (1400)، مواضع صریح رهبر انقلاب درباره روی کارآمدن طالبان در افغانستان، روزنامه دنیای اقتصاد، 6/6/1400.
رهبری، مهدی (1390)، «پراگماتیست و سیاست مروری بر رویکرد پراگماتیستی در حوزه سیاسی»، فصلنامه سیاست، دوره 41، شماره 2، تابستان.
 سالاری، مسعود (2021)، طالبان و ساختار موزاییکی قومیتی؛ اقوام اصلی افغانستان کدامند؟، https://per.euronews.com/2021/08/23/afghanistan-tqlibqn-ethnic-mosaic-in-a-fragmented-country
 سبزیان موسی‌آبادی، علیرضا و شعیب بهمن (1389)، «پراگماتیسم و سیاست: بررسی و نقد پراگماتیسم در قلمرو سیاست و حکومت»، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، شماره 8، زمستان.
سجادی، عبدالقیوم (1377)، «طالبان، ایران وپاکستان»، فصلنامه علوم سیاسی، سال اول، شماره 2، پائیز.
 قاآنی، اسماعیل (1400)، شکل رابطه ایران با طالبان، روزنامه دنیای اقتصاد، 17/6/1400.
 قهرمانپور، رحمن (1382)، «فرصت و تهدیدها»، گاهنامه برداشت اول، سال سوم، شماره بیست و بیست و یکم.
لطفی، حیدر (1394)، «تحلیلی ژئوپلتیکی روابط افغانستان و ایران؛ چالش‌ها و فرصت‌ها»، فصلنامه خراسان بزرگ، سال ششم، شماره 19، تابستان.
ماس، سیتا (1379)، ستیز در افغانستان، مداخله خارجی، ترجمه رضا دوستدار، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، مرداد و شهریور.
 مسعودنیا، حسین (1400)، به این هفت دلیل ایران باید با طالبان تعامل و گفتگو کند، روزنامه اعتماد 24/6/1400.
 موسوی شفاهی، مسعود (1391)، «دیدگاه‌های توسعه در سیاست خارجی ایران»، فصلنامه سیاست، دوره 40 شماره2، 338-319.
میلی، ویلیام (1377)، طالبان و سیاست‌های جهانی، ترجمه عبدالغفار محقق، مشهد: ترانه.
نصری، قدیر (1377)، «استیلا طالبان بر افغانستان و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، اطلاعات سیاسی–اقتصادی، شماره 134-133 مهر و آبان.
هاشمی رفسنجانی، علی اکبر (1377)، روایتی از روزهای حساس سال 1377؛ در جست‌وجوی مصلحت، تهران: معارف انقلاب.
 
Barzegar Kayhan (2014), Iran’s Foreign Policy in Post-Taliban Afghanistan, The Washington Quarterly 37:2 pp. 119–137
Choksy Jamsheed k.(2021), “No Friend of Iran”: Tehran’s Responses to the Taliban’s Return to Power in Afghanistan, https://www.e-ir.info/pdf/93923.
Financial Tribune (2018), The main exports are electricity, construction materials, food and fuel. See “Iran Biggest Trade Partner of Afghanistan in 2017-2018,
https:// financialtribune.com/articles/economy-domestic-economy/84309/iran-biggest-trade-partner-of-afghanistan-in-2017-18
Cherian John(2021), Afghanistan’s neighbours react cautiously to Taliban takeover, https://frontline.thehindu.com/cover-story/afghanistans-neighbours-react-cautiously-to-taliban-takeover/article36036101.ece.
Misak C. J. (2006) Democratic Hope: Pragmatism and the Politics of Truth, perspective on politics,Vol4,Issue 2.pp373-375.
Clarke Colin(2021), Iran’s Interests in Afghanistan, https://www.csis.org/analysis/irans-interests-afghanistan.
Cochran Molly (2012),Pragmatism and International Relations, https://journals.openedition.org/ejpap/777.
Congressional Research Service(2021), Iran’s Foreign and Defense Policies, https://sgp.fas.org/crs/mideast/R44017.pdf
Fathollah-Nejad,Sli Azizi Hamidreza(2021), Iran and the Taliban after the US fiasco in Afghanistan,, https://www.mei.edu/publications/iran-and-taliban-after-us-fiasco-afghanistan.
Halliday Fred (2001), The Iranian Revolution and International politics, some European perceptual Iran at crossroad, edited by Esposito & Ramazani, New York: pall g raw.
Hellmann Gunther (2009) Beliefs as Rules for Action:Pragmatism as a Theory of Thought and Action, International Studies Review (2009) 11, 638–662
Kaura Vinay (2020), Iran’s influence in Afghanistan, https://www.mei.edu/publications/irans-influence-afghanistan.
Lim Kevjn(2021) Afghanistan Is a Bigger Headache for Tehran Than It Is Letting On, https://foreignpolicy.com/2021/09/15/afghanistan-iran-taliban/.
Raine John (2021), Iran: strategic alignment with the Taliban, for now, https://www.iiss.org/blogs/analysis/2021/08/afghanistan-taliban-region-response
Main Tridivesh Singh Main(2021), The Role of Iran in Taliban-ruled Afghanistan, https://www.futuredirections.org.au/publication/the-role-of-iran-in-taliban-ruled-afghanistan/
Putnam. Hillary (2004), Ethics Without Ontology, Harvard University Press, Cambridge.
Tzvetkova Gergana(2018), Principled pragmatism as an emergentUS foreign policy tradition, https://www.researchgate.net/publication/326740807_Principled_pragmatism_as_an_emergent_US_foreign_policy_tradition.
Sharan Timor –Watkins Andrew (2021), All Quiet on the Eastern Front? Iran's Evolving Relationship with an Afghanistan in Transition, http://library.fes.de/pdf-files/bueros/kabul/17342.pdf.
Siddiqui Sabena  (2021), Afghan chaos further incentive for India’s efforts to strengthen ties with Iran, https://www.al-monitor.com/originals/2021/08/afghan-chaos-further-incentive-indias-efforts-strengthen-ties-iran.