بررسی تطبیقی مبانی ورود ایران و ایالات متحده به بحران سوریه از منظر حقوق بین‌الملل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری حقوق بین الملل عمومی، پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، تهران، ایران.

چکیده

خیزش ملت‌های عرب علیه حکام خود که به بهار عربی معروف شد، موجی از تغییراتی اساسی سیاسی را در خاورمیانه و شمال آفریقا آغاز کرد. یکی از کشورهای درگیر با این مسئله، سوریه بود که با وجود گذشت یک دهه، هنوز هم آبستن حوادث بیشمار است و آن اعتراضات ابتدایی به مرور به بحرانی در سوریه تبدیل شد که به طور عملی به مرکز ثقل بسیاری از کنش و واکنش‌های بین‌المللی بدل شده است. این پژوهش با تاکید بر این بحران بین‌المللی و حضور کشورهای متعدد در قلب آن، به بررسی استدلالات حضور ایران و ایالات متحده به عنوان دو محور و بازیگر اساسی در تحولات سوریه خواهد پرداخت و در پی پاسخ به این سوال است که توجیه حقوقی هر یک از این دو کشور در جهت حضور در خاک سوریه چیست و دارای چه مبنای حقوقی و چه میزان پذیرش در حقوق بین‌الملل است. بی‌شک پاسخ به این سوال می‌تواند مبنای اقدامات دیگر به ویژه در فردای اتمام این بحران باشد. بر اساس یافته‌های این پژوهش، حضور ایران مبتنی بر رضایت دولت سوریه بوده است و این امر در کنار دفاع مشروع و مجوز شورای امنیت، یکی از راه‌هایی است که وصف توسل به زور را خنثی می‌کند. در مقابل، مبانی ورود ایالات متحده با توجه به دو مقطع زمانی و اهداف متفاوت، بر دو قسم است. در مجموع استدلال‌های این دولت مبتنی بر قطعنامه‌های شورا و یا حق دفاع مشروع، فاقد مبنای دقیق و استحکام کافی است و بر همین اساس ورود ایالات متحده را فاقد مبانی حقوقی مستدل و متقن کرده است. علاوه بر این تمسک به نظریات و دکترین‌های نوین نیز راهگشا و توجیه‌کننده این حضور و اقدامات آن دولت نمی‌تواند باشد. در این پژوهش، جمع­آوری اطلاعات از طریق روش کتابخانه­ ای صورت گرفته است و در نتیجه گردآوری منابع با مراجعه به متون موجود و جمع­آوری فیش‌های تحقیق و نقد و بررسی آن‌ها صورت می­گیرد و منابع اطلاعاتی مورد استفاده شامل منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی است. اما روش اجرای این تحقیق بر مبنای روش توصیفی–تحلیلی است. بازه زمانی این تحقیق نیز مابین سال­های 2011 میلادی تا 2021 میلادی است که دولت‌های ایالات متحده و ایران به بحران سوریه ورود کردند و در خاک سوریه مستقر شدند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

احمدخان‌بیگی، سمانه (1392)، «تأثیر سیاست‌ آمریکا و اروپا در قبال بحران سوریه بر اختلافات فراآتلانتیک»، فصلنامه سیاست خارجی، دوره 27، شماره 4، صفحات 1013-1036.
افشردی، محمد حسین و علمدار، اسماعیل (1396)، «بررسی و تحلیل علایق ژئوپلیتیک بازیگران خارجی موثر در بحران ژئوپلیتیک سوریه»، پژوهش‎های جغرافیای سیاسی، دوره 2، شماره 2، صفحات 117-143.
آقامحمدی، ابراهیم، عبداللهی، محمد علی و اسلامی گیلانی، محمد صادق (1397)، «مداخله بشردوستانه در حقوق بین‌الملل با تأکید بر مداخله نظامی ناتو در کوزوو»، مطالعات تاریخی جنگ، دوره 2، شماره 3، صفحات 1-20.
آقایی، قاسم (1383)، «مداخله بشر دوستانه؛ از ممنوعیت تا ضرورت»، پژوهش حقوق عمومی، دوره 6، شماره 11، صفحات 55-111.
امینی، علی­اکبر، آقاعلیخانی، سعید و ابراهیمی، رحمت (1392)، «کالبدشناسی بحران سوریه و مداخله آمریکا در آن»، مطالعات روابط بین‌الملل (پژوهشنامه روابط بین‌الملل)، دوره 6، شماره 23، صفحات 47-76.
بیات، حمید رضا، احمدی، عباس، ذکی، یاشار و اطاعت، جواد (1399)، «تبیین الگوی روابط قدرت­های منطقه­ای در بحران ژئوپلیتیکی سوریه»، فصلنامه بین‌المللی ژئوپلیتیک، دوره 16، شماره 57 ، صفحات 37-74.
پرتو، امین (1399)، جنگ داخلی سوریه؛ پایان دهمین سال و آغاز یازدهمین سال، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه، قابل دسترس در آدرس:3 خرداد 1399www.cmess.ir/Page/View/2021-03-15/4707
پروین، خیرالله و فقفوری ‌بیلندی، محمد صادق (1391)، «اجرای حق تعیین سرنوشت توسط ملت‌ها: مطالعه موردی سوریه»، فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره 2، صفحات 37-70.
تقوی، محمدعلی (1396)، «ریشه‌های بهار عربی و دومینوی فروپاشی رژیم‌های عرب (تعیین‌کنندگی عوامل کوتاه‌مدت و نقش مدیریت سیاسی»، دولت پژوهی، دوره 3، شماره 11، صفحات 1-26.
ربیعی، کامران (1397)، «تبیین شرایط تکوین بهار عربی و زمینه‌های فروپاشی رژیم‌های سیاسی در تونس و مصر»، دولت پژوهی، دوره 4، شماره 14، صفحات 1-36.
رضایی، محمد تقی، ایلخانی‌پور، علی، کوشا، سهیلا و غلامعلی‌پور، علی (1394)، «مبانی حقوقی مداخله در کشور سوریه در چهارچوب دکترین‌های نو: نظریه مسئولیت حمایت»، مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دوره 6، شماره 18، صفحات 197-224.
رمضانی قوام آبادی، محمد حسین و پیری، حیدر (1397)، «مشروعیت مداخله نیروهای ائتلاف علیه داعش در عراق و سوریه در چارچوب حقوق بین‌الملل»، مجله حقوقی بین‌المللی، دوره 35، شماره 58، صفحات 215-238.
زمانی، مسعود و نیکویی، مجید (1396)، «مشروعیت مداخله‌ی نظامی کشور ثالث بر اساس دعوت کشور میزبان: تحلیلی بر مداخلات نظامی در مالی، اوکراین، سوریه و یمن»، پژوهش حقوق عمومی، دوره 18، شماره 54، صفحات 289-317.
ساجدی، امیر (1392)، «بحران سوریه و دخالت قدرت‌های بیگانه»، فصلنامه علمی مطالعات روابط بین‌الملل، دوره 6، شماره 24، صفحات 157-190.
صدر، محمد (1390)، سوریه در میانه اصلاحات و انقلاب، وب‌سایت دیپلماسی ایرانی، قابل دسترس در آدرس: 23 اردیبهشت 1400 www.irdiplomacy.ir/fa/news/12158/
ضیائی ‌بیگدلی، محمدرضا (1385)، حقوق بین‌الملل عمومی، چاپ بیست و پنجم، تهران: انتشارات گنج دانش.
طباطبایی، سیداحمد و شارق، زهرا سادات (1395)، «بررسی مشروعیت عملکرد ائتلاف ضدداعش (دولت اسلامی عراق و شام) از منظر حقوق بین‌الملل در سوریه»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، دوره 46، شماره 1، صفحات 179-201.
عزیزی، ستار (1389)، «بررسی مشروعیت دعوت از مداخله خارجی در مخاصمات داخلی: با تاکید بر «فعالیت‌های نظامی در سرزمین کنگو» رای دیوان بین‌المللی دادگستری در قضیه»، پژوهش حقوق عمومی، دوره 13، شماره 33، صفحات 169-202.
علیخانی، مهدی (1394)، «قاعده منع توسل به زور و دفاع مشروع در شرایط قابل پیش‌بینی»، فصلنامه مطالعات بین‌المللی، سال یازدهم، شماره پیاپی 44، صفحات 21-56.
قاسمی، علی و چهاربخش، ویکتوریا بارین (۱۳۹۰)، «ارزیابی حق دفاع مشروع جمعی در حقوق بین‌المللی معاصر»، نشریه دیدگاه‌های حقوق قضایی، دوره ۱۶، شماره ۵۶، صفحات ۱۰۷-132.
قربانی، فهیمه (1391)، بحران سیاسی جاری سوریه: راهکارها، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه، قابل دسترس در آدرس: www.cmess.ir/Page/View/2012-05-19/809 (12 خرداد 1400)
کرم‌زاده، سیامک و علیزاده، مسعود (1399)، «مداخله روسیه در بحران سوریه و اصل منع مداخله در جنگ‌های داخلی»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، دوره 50، شماره 1، صفحات 99-115.
گروه روابط بین‌الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی (1399)، قانون تحریم‌های سزار آمریکا علیه سوریه؛ اهداف و پیامدها، وب‌سایت پژوهشکده تحقیقات راهبردی، قابل دسترس در آدرس: https://csr.ir/0000G7 (17 خرداد 1400)
مبینی، احمدرضا، مبینی، جواد و عسکری، پوریا (1399)، «قاعده منع توسل به زور و حملات آمریکا و متحدانش به سوریه در خلال سال‌های 2014 تا 2018»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، دوره50، شماره 1، صفحات 311-332.
محبی، محبی و شفیعی، ایمان (1397)، «تحول مفهوم دفاع مشروع: حقوق بین‌الملل و بازیگران غیردولتی»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، دوره 21، شماره 81، صفحات 89-113.
مرادی، اسعدالله و شهرام‌نیا، امیرمسعود (1394)، «بحران سوریه و امنیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران. پژوهش‌های راهبردی سیاست»، دوره 4، شماره 15، صفحات 125-152.
منتظران، جاوید (1397)، بررسی مشروعیت حقوقی حمله آمریکا به سوریه به بهانه سلاح‌های شیمیایی. وب‌سایت مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، قابل دستری در آدرس: http://css.ir/lvokfb (19 خرداد 1400)
مهتدی، علی (1390)، جبهه شرقی، مجله مهرنامه، شماره 15، قابل دسترس در آدرس: https://web.archive.org/web/20161004164434/http://www.mehrnameh.ir/article/2573/  (7 خرداد 1400)
میرحسینی، محمد (1398)، خودسوزی محمد بوعزیزی، روزنامه اعتماد، شماره 4539، صفحه 16.
میرزایی جگرلویی، نوشین، کاظمی، علی اصغر و متقی، ابراهیم (1396)، «پیامدهای هویتی بیداری اسلامی و بهار عربی در آسیای جنوب غربی؛ مطالعه موردی: سوریه. فصلنامه بین‌المللی ژئوپلیتیک»، دوره 13، شماره 45، صفحات 73-100.
نقیب‌زاده، احمد (1379)، «شیعه و منازعات سیاسی در خاورمیانه»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 47، صفحات 167-187.
نواختی، امین و ببری، نیکنام (1398)، «بحران سوریه؛ عرصه تقابل منطقه­ای ایران با محور سه­گانه آمریکا، اسرائیل و عربستان»، جستارهای سیاسی معاصر، دوره 10، شماره 4، صفحات 133-155.
الهویی‌نظری، حمید و فامیل‌زوار‌جلالی، امیر (1396)، «مبانی اقدامات ائتلاف ضدداعش در عراق براساس حقوق مخاصمات مسلحانه»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، دوره 47، شماره 1، صفحات 113-134.
یاقوتی، محمد یاقوتی (1390)، «استثنائات حقوقی ممنوعیت توسل به زور در روابط بین‌الملل»، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و پنجم، شماره 3، صفحات 113-132.
Al-Ghadhawi, A. (2021). Al-Assad’s Strategy to Avoid Becoming a Puppet of Russia and Iran. New Lines Institute, Available at URL: https://newlinesinstitute.org/syria/al-assads-strategy-to-avoid-becoming-a-puppet-of-russia-and-iran/     (17 mar 2021)
Alkaisi, Taj-aldein. (2021). SYRIA. International Rescue Committee Website, Available at URL: www.rescue.org/sites/default/files/document/5681/syria-watchlist2021.pdf   (8 mar 2021)
Ansari, A and Bassiri Tabrizi, A. (2016). Understanding Iran’s Role in the Syrian Conflict: The View from Tehran. London: Royal United Services Institute
Bannelier-Christakis, K. (2016). Military Interventions against ISIL in Iraq, Syria and Libya, and the Legal Basis of Consent. Leiden Journal of International Law, 29(3), PP 743-775
BBC News. (2019). Syria war: Chlorine likely to have been used in Douma attack – OPCW. BBC News Services Website, Available at URL: www.bbc.com/news/world-middle-east-47424266    (21 May 2021)
Bellingcat Investigation Team. (2019). Emails and Reading Comprehension: OPCW Douma Coverage Misses Crucial Facts. Bellingcat Website, Available at URL: www.bellingcat.com/news/2019/11/25/emails-and-reading-comprehension-opcw-douma-coverage-misses-crucial-facts      (23 May 2021)
CLOUD, D. S. (2021). Inside U.S. troops’ stronghold in Syria, a question of how long Biden will keep them there. Los Angeles Times Website, Available at URL: www.latimes.com/politics/story/2021-03-12/us-troops-syria-civil-war-biden     (11 mar 2021)
Cumming-Bruce, N. (2017). U.N. Panel Faults Syria’s Military for Chemical Attack. New York Times Website, Available at URL: www.nytimes.com/2017/09/06/world/middleeast/syria-chemical-weapons.html      (23 mar 2021)
ETANA Syria. (2021). Military Control Across Syria. ETANA Syria Website, Available at URL: https://etanasyria.org/wp-content/uploads/2021/01/Control-Across-Syria1-1-2021-scaled.jpg
European Commission. (2021). Syria. European Civil Protection and Humanitarian Aid Operations Website, Available at URL: https://ec.europa.eu/echo/where/middle-east/syria_en  (9 mar 2021)
Fahim, K. (2011). Slap to a Man’s Pride Set off Tumult in Tunisia. New York Times Website, Available at URL: www.nytimes.com/2011/01/22/world/africa/22sidi.html?pagewanted=all&_r=0 (29 Jan 2021)
HOF, F C. (2019). The United States in Syria: Why it Still Matters. Atlantic Council Website, Available at URL: www.atlanticcouncil.org/wp-content/uploads/2019/09/A-Long-Road-to-Syria-IB-FIN-web-092319.pdf    (18 mar 2021)
Humud, E. C. (2020). Armed Conflict in Syria: Overview and U.S. Response. Congressional Research Service Website, Available at URL: https://crsreports.congress.gov/product/pdf/RL/RL33487/169     (23 May 2021)
Kirdar, M. J. (2006). AL QAEDA IN IRAQ. Center for Strategic and International Studies Website, Available at URL: https://csis-website-prod.s3.amazonaws.com/s3fs-public/legacy_files/files/publication/110614_Kirdar_AlQaedaIraq_Web.pdf   (11 Jan 2021)
Lang, A. (2015). Legal basis for UK military action in Syria. House of Commons Library Website, Available at URL: https://commonslibrary.parliament.uk/research-briefings/cbp-7404/      (23 mar 2021)
Marcus, J. (2018). Chemical weapons: New watchdog powers an important step. BBC News Services Website, Available at URL: www.bbc.com/news/world-europe-44634440   (21 May 2021)
Nolte, G. (2011). Intervention by Invitation. University of Bonn Website, Available at URL: www.jura.unibonn.de/fileadmin/Fachbereich_Rechtswissenschaft/Einrichtungen/Lehrstuehle/Herdegen/de_Wet/WiSe_2017/Voelkerrecht_III__Collective_Security/Intervention_by_Invitation.pdf   (15 mar 2021)
Office of the Historian. (2021). A Guide to the United States’ History of Recognition, Diplomatic, and Consular Relations, by Country, since 1776: Syria. United States Department of State Website, Available at URL: https://history.state.gov/countries/syria      (13 mar 2021)
Robinson, K. (2020). The Arab Spring at Ten Years: What’s the Legacy of the Uprisings? Council on Foreign Relations Website, Available at URL: www.cfr.org/article/arab-spring-ten-years-whats-legacy-uprisings  (29 May 2021)
Saban, N. (2020). Factbox: Iranian influence and presence in Syria. Atlantic Council Website, Available at URL: www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/factbox-iranian-influence-and-presence-in-syria/ (2 May 2021)
Security Council UN. (2018). Following Air Strikes against Suspected Chemical Weapons Sites in Syria, Security Council Rejects Proposal to Condemn Aggression. United Nation Website, Available at URL: www.un.org/press/en/2018/sc13296.doc.htm    (19 mar 2021)
Syrian Observatory for Human Rights. (2021). Syrian Revolution 120 months on: 594,000 persons killed and millions of Syrians displaced and injured. Syrian Observatory for Human Rights, Available at URL: www.syriahr.com/en/209018/     (11 mar 2021)
U.S. Department of State. (2021). U.S. Relations with Syria. United States Department of State Website, Available at URL: www.state.gov/u-s-relations-with-syria/    (13 mar 2021)  
Vohra, A. (2021). Iran Is Trying to Convert Syria to Shiism. Foreign Policy Website, Available at URL: https://foreignpolicy.com/2021/03/15/iran-syria-convert-shiism-war-assad/ (13 mar 2021)
Wilson Center. (2019). Timeline: The Rise, Spread, and Fall of the Islamic State. Wilson Center Website, Available at URL: www.wilsoncenter.org/article/timeline-the-rise-spread-and-fall-the-islamic-state    (22 May 2021)
Zeidan, A. (2021). Arab Spring. Encyclopedia Britannica Website, Available at URL: www.britannica.com/event/Arab-Spring      (27 July 2021)

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار