مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه
(با مشارکت انجمن علمی مطالعات صلح ایران)
مطالعات خاورمیانه
1560-1986
28
4
2022
01
21
رقابت بازیگران منطقهای و فرامنطقهای و مسئله چشمانداز صلح در لیبی
1
20
FA
حسین
ابراهیم نیا
دکتری روابط بینالملل و مدرس دانشگاه. تهران. ایران
زمانی که حکومت اقتدارگرای معمرقذافی سقوط کرد، برای اغلب مردم این تصور ایجاد شد که روح صلح، آرامش و زیست مشترک سیاسی و اجتماعی در لیبی درحال شکلگیری است، ولی آنچه امروز مشاهده میشود وضعیت پرتلاطمی است که با دخالت و رقابت دیگر بازیگران منطقهای و فرامنطقهای ابعاد نامعلوم دیگری هم یافته است. اکنون این پرسش دارای اهمیت مطرح است که رقابت بازیگران منطقهای و فرامنطقهای، آینده صلح در لیبی را چگونه رقم خواهد زد؟ به نظر میرسد که دخالت عوامل بیرونی به دلیل عدم شکلگیری ماهیت مشترک میان گروههای سیاسی لیبی پس از فروپاشی بوده است که محیط آشوبزده رقابتی، همراه با ترس را برای دخالت بازیگران منطقهای و فرامنطقهای فراهم نموده است؛ ترس امنیتی که زمینه ساز ایجاد یک معما و معادله امنیتی در این منطقه شده و آینده صلح در لیبی را با ابهام رو به رو کرده است. براساس یافتهها، مقاله حاضر به این جمع بندی میرسد تا زمانی که موضوع ضعف توزیع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... در لیبی مرتفع نگردد، رقابت بازیگران بیرونی ادامهدار خواهد بود؛ چراکه اساسا ضعف توزیع در لیبی ابتدا بهساکن بحران را ایجاد و سپس گسلهای دیگر را فعال نموده و پیامد آن سبب شکافهای فکری، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و در نهایت امنیتی شده است. درواقع در مرحله نهایی ماهیت امنیتی رخ نموده و با دخالت بازیگران دولتی و غیردولتی بیرونی، زمینههای آشوب امروزی شکل گرفته و محیط پیرامونی این کشور را تحت تأثیر قرار داده که خود این موضوع با تاثیر متقابل بر لیبی چشمانداز صلح را ناپایدار نموده است. در این راستا تلاش شده که با بررسی زمینههای جنگ داخلی، بیان شود که بحرانهای آینده لیبی حاصل چه مواردی در تصمیم گیری بازیگران حال حاضر بوده است. بر همین اساس مقاله تلاش دارد با گردآوری مجموعه اطلاعات ضروری، به توصیف، تجزیه، تحلیل و استنباط روابط دادههای مزبور بپردازد تا میزان اثرگذاری متغیرها بر یکدیگر مورد سنجش قرار گیرد.
لیبی,آشوب,صلح,رقابت,ترس امنیتی
https://cmess.sinaweb.net/article_144741.html
https://cmess.sinaweb.net/article_144741_5435bc82d62694fa0db07f93a3a02f0d.pdf
مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه
(با مشارکت انجمن علمی مطالعات صلح ایران)
مطالعات خاورمیانه
1560-1986
28
4
2022
01
21
دیپلماسی صلح عبری-عربی و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران
21
40
FA
رضا
اختیاری امیری
0000-0001-6733-6172
استادیار روابط بین الملل، دانشگاه مازندران. ایران.
r.ekhtiari@umz.ac.ir
در سالهای اخیر ژئوپلیتیک خاورمیانه دگردیسی جدی هم زمان در عرصه میدانی و مناسبات بین کشورهای منطقه را تجربه کرده است. این موضوع عمدتا برآیند کنش های متقابل بین تحولات میدانی و بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای بوده است. یکی از مسائلی که در یک دهه اخیر تحت تاثیر بحران های نوظهور نظیر تحولات موسوم به بهارعربی شکل جدی تری به خود گرفته، تقویت روند صلح آشکار و پنهان بین برخی از دولتهای عربی حوزه خلیج فارس با رژیم اسرائیل است. در همین رابطه، اخیرا امارات متحده عربی توافق صلحی را با اسرائیل به امضا رسانده است که تحول نوینی در مناسبات منطقه ای محسوب میگردد. به طور قطع شکل گیری و تقویت دیپلماسی صلح عبری-عربی، در میانمدت و بلندمدت معادله قدرت و امنیت در منظومه ژئوپلیتیک خاورمیانه را بهویژه برای جمهوری اسلامی ایران تغییر خواهد داد. باتوجه به این مسئله، سوال اصلی بر این مبنا قرار دارد که دیپلماسی صلح عبری-عربی چگونه امنیت ملی ایران را با تهدید مواجه می سازد؟ فرضیه اصلی مقاله بر اساس این انگاره مفصل بندی شده است که قرارداد صلح امارات متحده عربی با اسرائیل از طریق تغییر موازنه قوای منطقه ای و بلوک بندی ژئوپلیتیکی، فراهم ساختن زمینه حضور اسرائیل در منطقه خلیج فارس، پیشبرد اهداف آمریکا به ویژه در قالب پروژه معامله قرن، تضعیف جبهه مقاومت به رهبری ایران و تحدید قدرت نقش آفرینی این کشور و متحدان آن، میتواند امنیت ملی ج.ا.ایران را با تهدید مواجه سازد. روش پژوهش تحلیلی-تبیینی است و از رهیافت نظری واقع گرایی جهت تبیین و تحلیل موضوع پژوهش استفاده شده است.
صلح عبری-عربی,خاورمیانه,امارات متحده عربی,اسرائیل,ایران
https://cmess.sinaweb.net/article_144742.html
https://cmess.sinaweb.net/article_144742_8e3d5ff4c5b674dfbc05a55059ac5e0c.pdf
مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه
(با مشارکت انجمن علمی مطالعات صلح ایران)
مطالعات خاورمیانه
1560-1986
28
4
2022
01
21
کووید19 و امکان پذیری دیپلماسی سلامت در خاورمیانه
41
60
FA
محمدجواد
سلطانی
دانش آموخته دکتری روابط بین الملل، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
محمدرضا
چیت سازیان
دکتری روابط بین الملل از دانشگاه اصفهان و مدرس دانشگاه شیراز.
شیوع ویروس کووید19 در مدتزمان کوتاهی، امنیت نرم کل خاورمیانه را به چالش کشیده است. مقابله با این پدیده ابزار خاص خود را می طلبد. این پدیده اثبات کرده است که منطقه میتواند با دو رویکرد نسبت به این دشمن مشترک مواجه باشد: یا با رویکرد مبتنی بر همگرایی و دیپلماسی سلامت، نیاز به همبستگی را بیشتر کرده و منطقه گرایی رواج دهد؛ یا با رویکرد بدبینانه و واپس گرایانه کنونی، واگرایی را تشدید کند. این در حالی است که رویکرد دیپلماسی در حوزه امنیت سخت در این منطقه تاکنون راهبردی شکست خورده بوده است و مولفههای امنیت سخت به ایجاد و توسعه تنش حتی در سطح جنگ منجر شده است. البته وجود بازیگران فرامنطقهای برای مبارزه با این ویروس در منطقه کارساز نیست، چراکه آنها نیز درگیر این چالش هستند. اکنون خاورمیانه با انطباق تهدیدهای امنیتی نرم و سخت مواجه است. جدای از اینکه شیوع این ویروس یک جنگ بیولوژیکی باشد یا طبیعی، تاثیر ماهیتِ خودِ این پدیده بر صلح در منطقه چیست؟ آیا دیپلماسی حول این ویروس سبب خواهد شد کشورهای این منطقه به دیپلماسی در حوزههای گوناگون امنیت سخت نیز توجه کنند؟ این ویروس ثابت کرد منطقه خاورمیانه بیش از گذشته در معرض دشمنان مشترکی است که میتواند موجودیت هر کشوری را به چالش بکشد. کووید19 امنیت نرم و دیپلماسی سلامت را به اولویت اصلی جهانی برای همگرایی تبدیل کرده است، حال آیا این روند در خاورمیانه امکانپذیر است و ممکن است از دل بحران کنونی فرصتی برای همگرایی بین کشورهایی فراهم شود که درگیر رقابت مخرب هستند؟ مجموعه خاورمیانه باید به این دیدگاه برسند که اولویتهای امنیتی خود را در آینده روابط خود تغییر دهند. روش پژوهش در این مقاله تبیینی است و تلاش شده است بر اساس مدارک و اسناد و کتابخانهای مطالب گردآوری شود.
کووید 19,کرونا,امنیت,دیپلماسی سلامت,خاورمیانه
https://cmess.sinaweb.net/article_144743.html
https://cmess.sinaweb.net/article_144743_3774067bf6a7b21113264dfa69a929d5.pdf
مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه
(با مشارکت انجمن علمی مطالعات صلح ایران)
مطالعات خاورمیانه
1560-1986
28
4
2022
01
21
وضعیت دیجیتال و مسئله خروج از وضعیت مستقل در خاورمیانه: ممکن شدن مردم و صلح سرگشته
61
80
FA
حامد
طاهری کیا
عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات فرهنگی و علوم اجتماعی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری). تهران. ایران
به طور پیش فرض، وقتی صحبت از صلح میکنیم نظر به سوی صلح میان کشورها میرود، درحالیکه کاربرد صلح برای دوگانه حکومت-ملت غریب به نظر میرسد و از واژه آشتی استفاده میشود. بنابراین، در این مقاله میخواهیم مفهوم صلح را خارج از زمینه سنتیاش در بافتی متفاوت به کار بگیریم تا وضعیت رابطه حکومت-ملت، به لطف پیوند خوردن با مفهوم صلح، امکان بازاندیشیدن درباره وضعیت خاورمیانه را، از نظر ظرفیت آن برای تولید موقعیتهای متفاوت زندگی، بدهد. ظرفیت تولید موقعیتهای متفاوت زندگی دارای ماهیتی چند وجهی از تولید فضا-زمانهای جدید به واسطه فعال شدن مردم و حکومت است. ما بررسی ایده صلح بین حکومت و ملت را در پرتو امکان تولید موقعیتهای متفاوت زندگی در وضعیت دیجیتال خاورمیانه بررسی میکنیم. ازاینرو، این مقاله از نوع تحلیلی-نظری است که با استناد به متون علمی در حوزه اجتماعی، فرهنگی، و سیاسی عصر دیجیتال خاورمیانه به خلق ادبیات نظری درباره ایده چالش صلح بین حکومت-ملت میپردازد. به این ترتیب، ورود خاورمیانه به عصر دیجیتال چرخشی هستی شناختی را در ماهیت فضا-زمان اجتماعی به وجود آورده است که تولید موقعیتهای متفاوت زندگی در پرتو زایش ارزشهای جدید، چرخش ظهور و افول ارزشها، ایجاد موقعیت ناپایدار، و تولید حرکت از ویژگیهای ماهیت وضعیت دیجیتال است. آمیخته شدن مردم با وضعیت دیجیتال به شکل گیری ظرفیتهایی برای تولید موقعیتهای جدید اجتماعی، فرهنگی و سیاسی منجر شده است که چرخشی را از «مردم در خدمت حکومت مستقل»، بهمثابه وضعیت تاریخی حکومت مستقل از مردم و حاکمیت مطلق بر آنان، به سوی «مردم در خدمت مردم»، بهمثابه وضعیت نوظهور تولید ارزشهای مشترک در برابر حکومت مستقل رقم زده است. وضعیت مردم در خدمت مردم، سامانه جدیدی از قدرت را در جغرافیای ارتباطی دیجیتال بهوجود آورده که حکومت مستقل را در مقابل تولید ارزشهای اشتراکی تحولخواه مردم بر سر دو راهی انطباق یا تقابل با آنها قرار داده است. درنتیجه، وضعیت دیجیتال موقعیت ناممکن تولید مردم با ارزشهای مشترک تحولخواه را ممکن کرد و یکی از مهمترین کارکردهای آن در گسترش بهارعربی در خاورمیانه بود. به همین سبب، در خاورمیانه باتوجه به ریشه لاتین صلح در معنای هماهنگی، بین حکومت مستقل و مردم با ارزشهای اشتراکی تحولخواه ناهماهنگی به وجود آمده است که صلح حکومت و مردم را، باتوجه به عملکرد وضعیت دیجیتال در بهوجود آوردن موقعیتهای جدید هویتی با سرگشتی، ابهام و تعویق همراه کرده است.
بهارعربی,دیجیتال,حکومت,مردم,خاورمیانه,صلح
https://cmess.sinaweb.net/article_144744.html
https://cmess.sinaweb.net/article_144744_a2587a56cb9f7df00b6a0c57fe565edb.pdf
مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه
(با مشارکت انجمن علمی مطالعات صلح ایران)
مطالعات خاورمیانه
1560-1986
28
4
2022
01
21
کاربست دیپلماسی علمی جهت صلحسازی در منطقه خاورمیانه
81
100
FA
سیداصغر
کیوان حسینی
دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی (ره). تهران. ایران
زهرا
بهرامی
دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبائی (ره). تهران. ایران
در خاورمیانه، از دیرباز کنشگران درگیر بحرانهای امنیتی در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بوده اند؛ وضعیتی که از حاکمیت ریشه دار نوعی نگرش واقع گرایانه (رئالیستی) بر معادلات منطقه ای حکایت دارد. در این شرایط، بی اعتمادی، توازن تهدید و مسابقات تسلیحاتی به مهمترین ویژگی های روابط متقابل میان بازیگران درون منطقه ای و نیز الگوی تعامل آنان با دیگر کنشگران برون منطقه ای تبدیل شده است. راهکارهای گوناگونی با هدف ارتقای سطح صلح گرایی در روابط میان بازیگران محوری منطقه اتخاذ شده که در مواردی به کاهش تنش انجامیده است. در این فضا با تشدید تنش امنیت انسانی در منطقه، به زعم منطق ناظر بر این نوشتار، زمینه سازی برای شکل گیری و تقویت «دیپلماسی علمی» در چارچوب سیاست بین الملل منطقه ای و به ویژه پایبندی بازیگران محوری به این نوع دیپلماسی به عنوان جلوه جدیدی از کاربست قدرت نرم، در ابعاد مختلف بر روند صلح سازی کمک خواهد کرد. کارکرد مزبور در بستر تعامل میان علم و سیاست شکل میگیرد و به دلیل حضور نافذ دانشگاهیان و متخصصان، برای سیاستمداران و تودههای مردم از جذابیت و مقبولیت بالایی برخوردار است. در همین راستا، در سایه پیشبرد دیپلماسی مزبور، در آستانه های علم برای دیپلماسی، دیپلماسی برای علم و علم در دیپلماسی، جلوه های همکاری گرایانه و صلح سازی چون نقش آفرینی بازیگران کارکردگرای غیردولتی، برقراری تعامل برای تبادل داده ها، آگاهی از نیات و درنهایت مقابله با بحرانهای امنیتی مشترک بروز کرده و تقویت خواهد شد. در این راستا، پرسش محوری آن است که دیپلماسی علمی چگونه به کاهش تنش و تقویت فرآیند صلح سازی در خاورمیانه کمک خواهد کرد؟ در پاسخ، با بهره مندی از روش کیفی و جمعآوری داده ها این فرض آزمون می شود که دیپلماسی علمی به دلیل حساسیت زدایی از روابط سیاسی-امنیتی در قالب دیپلماتیک، فرصت سازی برای نقش آفرینی نخبگان علمی و دانشگاهی و مخاطب سازی گروه های مرجع اجتماعی بر محور نیازهای تخصصی، به تقویت فضای صلح گرایی و کاهش تنش کمک خواهد کرد.
دیپلماسی علمی,قدرت نرم,بازیگران کارکردگرای غیردولتی,صلح سازی
https://cmess.sinaweb.net/article_144745.html
https://cmess.sinaweb.net/article_144745_f7b71a4c656fca90fa1099276f46eed5.pdf
مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه
(با مشارکت انجمن علمی مطالعات صلح ایران)
مطالعات خاورمیانه
1560-1986
28
4
2022
01
21
شورای امنیت سازمان ملل متحد و جایگاه زنان در فرآیند صلح سازی؛ مطالعه موردی عراق
100
120
FA
فریده
محمدعلیپور
استادیار روابط بینالملل دانشگاه خوارزمی، تهران. ایران
شیرین
حداد زند
دانشجوی دکتری روابط بینالملل دانشگاه خوارزمی. تهران. ایران
جنگ، سیاستهای فرقهای و فساد اداری کشورهای بسیاری را در خاورمیانه تضعیف کرده است. کمبود منابع، ارائه خدمات ضعیف و فقدان یا ضعف موسسات حامی موجب گسترش اختلافات خشونتآمیز در سطح جامعه میشود و از زنان نه تنها بهعنوان قربانیان همیشگی یاد میشود بلکه از آنها بهعنوان ابزار جنگی استفاده میگردد. شورای امنیت سازمان ملل متحد از سال 2000 با صدور قطعنامه 1325 موضوع «زنان، صلح و امنیت» را در دستور کار خود قرار داد و با حفظ این دستورکار در قطعنامههای 1820، 1888، 1889، 1960، 2106، 2122 و بهطور ویژه در قطعنامه 2242 به موضوع زنان و مقابله با تروریسم و افراطگرایی پرداخت. تاکیدات مکرر شورا زمینه را برای تلاش زنان بهمنظور مقابله با جنایات و حل درگیریها در جوامع افزایش داد. بر مبنای قطعنامه 1325 شورای امنیت، برنامه اقدام ملی عراق از فوریه سال 2014 آغاز شد و عراق اولین کشور خاورمیانهای است که آن را تصویب کرد. سؤال اصلی مقاله حاضر آن است که چگونه تلاشهای شورای امنیت بر نقش زنان در حفظ صلح در کشور عراق تأثیر گذاشته است؟ در پاسخ، این فرضیه با روش تکوینی بررسی میشود که شورای امنیت از طریق جریانسازی جنسیتی به پایان دادن به مصونیت مرتکبین خشونتهای جنسی، مجازات مجرمین، جبران خسارت قربانیان توسط دولت و ایجاد فرآیندهای مسئولیت پذیری در قبال چنین جرائمی یاری رسانده است.
شورای امنیت,سازمان ملل متحد,صلح سازی,جایگاه زنان,عراق
https://cmess.sinaweb.net/article_144746.html
https://cmess.sinaweb.net/article_144746_e0cf6116d75f9cce6f6d7789c9048fe3.pdf
مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه
(با مشارکت انجمن علمی مطالعات صلح ایران)
مطالعات خاورمیانه
1560-1986
28
4
2022
01
21
زنان و انقلاب ژانویه 2011 نشانهشناسی 50 عکس خبرگزاریهای خارجی از حضور زنان مصر در انقلاب و پس از آن
121
140
FA
سیدعبدالامیر
نبوی
0000-0002-0469-173X
دانشیار گروه مطالعات منطقه ای، دانشگاه تهران، تهران، ایران
مریم
پیمان
پژوهشگر ارتباطات سیاسی. تهران. ایران
در خلال تحلیلهای سیاسی و اجتماعی موجود از نقش و حضور زنان در انقلاب ژانویه 2011، آنان اغلب در دو قالب بررسی و تحلیل شدهاند؛ زنان فعال در حوزه سیاسی مانند اعضا و فعالان احزاب سیاسی و دانشجویان معترض. برخی دیگر از تحلیل ها به بررسی شرایط حضور زنان در عرصه سیاسی (انتخاب کننده و انتخاب شونده) میپردازند یا مطالبات زنان را در بر میگیرند. مقاله حاضر بر آن است تا با استفاده از روش نشانه شناسی بر اساس تصاویر منتشرشده از زنان در مراحل مختلف انقلاب مصر و پس از آن، ابعاد دیگری از این تحول مهم منطقه را بررسی کند و اهمیت آن را در چارچوب فعالیت های تاریخی زنان مصر نشان دهد. از میان تصاویر منتشر شده از انقلاب مصر، سه حادثه مهم تحصن های ابتدایی در میدان التحریر، انتخابات ریاست جمهوری، برنامه های اعتراضی و یا حمایتی از حقوق زنان و مبارزه با تجاوز در مراسم دومین سالگرد انقلاب مصر برای بررسی در این نوشته انتخاب شدهاند تا بر اساس نشانهها به پرسش اصلی مبنی بر اینکه زن انقلابی مصری چه کسی است و چه ویژگیهایی دارد پاسخ دهد. این مقاله با بررسی عکسهای منتشر شده در خبرگزاریهای معتبر نقش زنان در انقلاب مصر را مستقل از مردان و نه تنها تابع و پیرو و هم چنین مغایر با کلیشههای سنتی رایج میداند که در کنار مردان نه تنها به عنوان حامی بلکه به مثابه پیشرو در انقلاب مشارکت داشته و دارند.
انقلاب ژانویه مصر,حقوق زنان,مشارکت اجتماعی,عکس
https://cmess.sinaweb.net/article_144747.html
https://cmess.sinaweb.net/article_144747_7a1f371d6efda5a7329cee867ea2adfc.pdf